تابلوهای ایمنی الزامی در کارگاه ها علاوه بر ضوابط کلی در این بخش، در سه دسـته مـورد بررسـی قرار می‌گیرند. ١) تابلوهای ایمنی کارگاه های موقت برای احداث ساختمانها، در انطباق با مقـررات ملی ساختمان، ٢) تابلوهای ایمنی مربوط به کارگاه های موقت کوتاه مدت سـاختمانی و راهسـازی. ٣) تابلوهای ایمنی دائمی ساختمان کارگاه های صنعتی و موتورخانه‌ها و تأسیسات ساختمانها.
٢٠-٦-١- ضوابط کلی علائم ایمنی الزامی در کارگاه ها
٢٠-٦-١-١- مهندسان ناظر ساختمان کارگاه های صنعتی همانند سایر سـاختمانهـا موظفنـد بـه ترتیبی که در مبحث دوم مقـررات ملی ساختمان تعیین می‌شود، در هنگام پایان کـار سـاختمان از وجود تابلوهای ایمنی الزامی تعیین شده در این مقررات اطمینان حاصل نموده و در اسناد پایان کار ساختمان منعکس نمایند.
٢٠-٦-١-٢- مجریان کارگاه های ساختمانی و کارفرمایان کارگاه های صنعتی ملـزم هسـتند کـه از وجود تابلوها و علائم لازم و کافی و نصب علائم در محیط های کـار کـه احتمـال تهدیـد سـلامت و ایمنی کارکنان وجود دارد و توسط نظارتهای لازم مهندسی و سیسـتم هـای ایمنـی کـار کنتـرل شده، یقین حاصل نمایند.
٢٠-٦-١-٢- استفاده از تابلوها و علائم ایمنی مندرج در ایـن مقـررات جانشـین دیگـر روشهـای کنترل خطر نمی‌باشند. برای مثال در کارگاه ها اگر خطر آتش‌سوزی مواد قابل اشتعال وجود داشـته باشد، در این صورت علاوه بـر اقـدامات احتیـاطی و پیشـگیری‌هـای ضـروری در مقـررات، تـابلوی «سیگارکشیدن ممنوع» هم ضروری است.
٢٠-٦-١-٣- کارفرمایان در محیط کارگاه ها مسئول حفـظ جـان کارکنـان از خطـر و موظـف بـه حصول اطمینان از نصب علائم حفاظتی- ایمنـی در محـل هـای الزامـی هسـتند. سـازندگان کلیـه ساختمانهای بلند (گروه ٨) و مجتمع‌های تجاری و آموزشی و درمانی و تجمعی بزرگ موظـف بـه استفاده از خدمات مشاوران H.S.E و الزام به تأمین ضوابط بهداشت، ایمنی و حفظ محیط زیسـت از طریق افراد دارای صلاحیت، از جمله بکارگیری اسـتانداردهای ملـی و معتبـر و تابلوهـای ایمنـی هستند.
٢٠-٦-١-٤- پیمانکاران جزء (که خود نیز کارفرما هستند)، موظفند میزان آشنایی کارکنانشان را با علائم ایمنی کنترل نموده و باید از نصب علائم ایمنی مناسب و حاوی پیام درست در محـل‌هـای الزامی، اطمینان یابند.
٢٠-٦-١-٥- در مجتمع‌های مسکونی و اداری و درمانی و مانند آن و محوطه‌های کارگـاهی دارای تردد وسایل نقلیه، استفاده از علائم راهنمای راننـدگی در انطبـاق بـا ضـوابط راهنمـای راننـدگی و دستگاه های ذیربط الزامی است.
٢٠-٦-١-٦- چنانچه به هر علتی (مانند پوشیدن وسایل و ابزار ایمنی) میزان شنوایی و یا بینـایی کاهش یابد، اقدام برای بهتر شدن دید و یا شنیدن هشدارهای ایمنی (برای مثال با افـزایش حجـم صدا و یا افزایش میزان روشنایی) ضروری است.
٢٠-٦-١-٧- در بعضی موارد ممکن است ترکیبی بیش از یک نـوع علامـت ایمنـی الزامـی باشـد.
برای مثال علائم نوری با یک علامت صوتی حاوی پیام خطر (مثل آژیـر خطـر) ترکیـب شـود و یـا علائم حرکات دست با ارتباط کلامی ترکیب شود تا افراد را از خطر مطلع نماید.
٢٠-٦-١-٨- در استفاده از علائم تصویری ایمنی اندازه تابلوها و علائم نصـب شـده در محـل کـار بایستی مناسب و به سهولت قابل دید و درك باشد. در مواقعی که نور محـیط ضـعیف باشـد بهتـر است از روشنایی مصنوعی استفاده و یا علامت ایمنی را از مواد بازتابدهنده تهیه نمود و یـا هـر دو روش را به‌کار گرفت.
٢٠-٦-١-٩- مسیرهای آمد و شد و مکانهـای خطرنـاك در کارگاه ها (نظیـر جـائی کـه امکـان سرخوردن و افتادن از بلندی برای عابران وجود دارد یا ارتفاع سقف برای عبور کوتاه است)، نیازمند نصب علائم هشدار دهنده مندرج در این مقررات است.
٢٠-٦-١-١٠- در کارگاه ها، انبارها و کلیه محل‌هایی که مواد خطرناك ذخیره می‌شود، نصب علائم هشدار دهنده الزامی است.
٢٠-٦-١-١١- تابلوها و علائم تصویری ایمنی بایـد دوام پـذیر باشـد و بدرسـتی نصـب و بـه دقـت نگهداری شود و در صورت لزوم تمیز، شسته و یا دوباره رنگ شود.
٢٠-٦-١-١٢- نصب دائم تابلوها الزامی است مگر در مواردی که کارگـاه و یـا خطـر ناشـی از کـار موقت باشد. مانند استفاده از علائم هشداردهنده موقت و قابل حمل در صورت لغزنده شـدن محـل عبور توسط نظافت‌کنندگان، که در این شرایط استفاده از علائم ایمنی موقت الزامی است.
٢٠-٦-١-١٣- از نصب تعداد زیاد علامت تصویری در مجاورت یکـدیگر پرهیـز شـود. ایـن علائـم زمانی مؤثرند که بتوان آنها را دید و فهمید. چنانچه تعداد زیادی تابلو در یکجا نزدیک به هم نصب شوند، خطر گمراهی و یا عدم توجه به پیامهای آنها بوجود می‌آید.
٢٠-٦-١-١٤- در صورتی که شرایط تغییر یافته و دیگر احتمال خطـر و نیـازی بـه علائـم خاصـی نباشد، به منظور جلوگیری از اشاعه اطلاعات نادرست و گمراه نشدن افراد، مسئولین مربوطه باید از جمع آوری علائم از محل اطمینان یابند.
٢٠-٦-١-١٥- علائم تصویری ایمنی حتی الامکان باید بصورت همسان استفاده شـوند و تغییـرات جزئی در آنها تنها به شرطی که باعث اشتباه در پیام رسانی نشود، مجاز است. اگـر در میـان علائـم تصویری ارائه شده در این مقررات علامت مورد نیاز یافت نشد، می‌توان علائمی را مشروط بر تبعیت از اصول کلی ذکر شده طراحی کرد.
٢٠-٦-١-١٦- علائم تصویری ایمنی باید ساده و فقط دارای جزئیات ضروری باشند.
٢٠-٦-١-١٧- برای آسان سازی فهم پیام علائم ایمنی ترجیح داده می شود تـا آن را بـا یـک مـتن کوتاه به صورت زیرنویس تکمیلی ادغام کرد. زمینه رنگی متن تکمیلی باید همانند رنگ علائم اصلی باشد.
٢٠-٦-٢- ضوابط کلی تابلوهای ایمنی مربوط به کارگاه های موقـت کوتـاه مـدت ساختمانی و راه سازی
٢٠-٦-٢-١- برای جلوگیری از صدمات ناشی از سقوط افراد از ارتفاع و یا اصابت اجسام در حـال سقوط یا تصادم با خاکریزها، علاوه بر نصب علائم تصویری ایمنی، در اغلب موارد نصـب نـرده هـای محافظ نیز ضروری است. در صورتی که احتمال خطر کم بوده و یا حفاظت با دیگر ابزارها نـاممکن باشد، علامت گذاری مکان خطرناك ضروری است. استفاده از علامت زیر شامل نوارهای ممتد زرد و مشکی (یا قرمز و سفید)، در اطراف مکان های فوق الذکر الزامی است. در این علامت نوارهـا تحـت زاویه ٤٥ درجه قرار دارند و کم و بیش دارای اندازه های مساوی‌اند.
٢٠-٦-٢-٢- در اطراف گودالهای باخطر سقوط، نصب دستگاه های علامت دهنده چشمک‌زن نیـز توصیه می شود. این دستگاه ها باید در زمان خطر احتمالی مجهز به لامپ های اضافه بوده و تحـت مراقبت خاص باشند.
٢٠-٦-٢-٣- در جاهائی که ایجاد کارگاه موقت در داخل معـابر لازم باشـد، بـرای حفاظـت جـان کارگران در جا هائی که حرکت وسایل نقلیه در آنها جریان دارند محدوده کار باید با نوارهای ممتـد به صورت واضح و قابل دید ترجیحاً با رنگ سفید یا زرد و با درنظرگرفتن رنگ محیط علامت‌گـذاری شوند. ابعاد این علامت گذاری باید با مقیاس واقعی موانع و مکانهای دارای خطر متناسب و مـوزون باشد.
٢٠-٦-٢-٤- نوارها بایستی طوری قرار گیرند که فاصله‌ای ایمن بین وسیله نقلیه و ابزارهـای لازم را معلوم کند و محل عبور عابرین را از سواره رو تفکیک نماید.
٢٠-٦-٢-٥- در جوار کارگاه های ساختمانی، راه های دائمی محـل‌هـای مسـکونی حتـی الامکـان بایستی توسط علائم مشابه بند فوق علامت گذاری گردند مگر در صورتیکه حفاظ مناسب و پیـادهرو داشته باشند.
٢٠-٦-٢-٦- رعایت ضوابط دیگر شهرداری ها در کارگاه های موقت داخل معـابر یـا هنگـام خـط کشی خیابانها به شرط عدم مغایرت با این مبحث الزامی است.
٢٠-٦-٣- تابلوهای ایمنی دائمی ساختمان کارگاه های صنعتی و موتورخانـه‌هـا و تأسیسات ساختمانها
این تابلوها و علائم باید در انطباق با آئین نامه ایمنی ساختمان کارگاه ها، مصوب شورای عالی حفاظت فنی باشند.
٢٠-٦-٣-١- در صورت وجود چند پیام ایمنی، بازدارنده، هشداردهنده و الزام آور در محلی از یک کارگاه، تابلوها به صورت چند قسمتی همانند تصویر نمونه و شامل بخش‌های زیر باید نصب شوند:
٢٠-٦-٣-١-١- علامت هشدار ایمنی و عنوان پیام
الف- خطر
بیانگر موقعیتی خطرناك است که اگر از آن اجتناب نشود موجب آسیب جدی یا مرگ خواهد شـد. استفاده از این عنوان باید به مواقع بسیار خطرناك محدود شود. این عنوان باید بـا رنـگ سـفید بـر روی زمینه قرمز نوشته شده و در کنار آن علامت سه گوش هشدار ایمنی درج شود.
ب- هشدار و اخطار
بیانگر موقعیتی خطرناك است که اگر از آن اجتناب نشود موجب آسـیب جـدی خواهـد شـد. ایـن عنوان باید با رنگ سیاه بر روی زمینه نارنجی نوشته شده و در کنار آن علامت سـه گـوش هشـدار ایمنی درج شود.
پ- احتیاط
بیانگر موقعیتی خطرناك است که اگر از آن اجتناب نشود موجب آسیب دیدگی جزئی خواهد شـد.
این عنوان باید با رنگ سیاه بر روی زمینه زرد نوشته شده و در کنار آن علامت سـه گـوش هشـدار ایمنی درج شود.
ت- توجه
بیانگر اطلاعاتی است که مهم هستند اما مستقیما بـه خطـر ارتبـاط ندارنـد. (بـرای مثـال موجـب تهدیدهای امنیتی، بهداشتی یا خسارت به ابزار یا دارایی‌ها می‌شوند) این عنوان باید با رنـگ سـفید بر روی زمینه آبی نوشته شود.
٢٠-٦-٣-١-٢- متن توضیحی تابلو
متنی است که با دقت انتخاب می شود و به مخاطب مورد نظر به صورت خلاصه، دقیق و واضح پیام تابلو را انتقال می‌دهد.
٢٠-٦-٣-١-٣- علامت تصویری
علامت تصویری باید متناسب با نوع پیام تابلو درج شود.
٢٠-٦-٣-٢- تابلو دستورالعمل‌های کارگاهی
این تابلوها برای اعلام اطلاعات تکمیلی مانند رویه‌ها و دستورالعمل های ایمنـی بـه کـار مـی‌رونـد. (بــرای مثــال دســتورالعمل خــاموش کــردن ایمــن بــویلر، دســتورالعمل قفــل کــردن) تــابلوی دستورالعمل های ایمنی باید به صورت دو قسمتی با عنوان »دستورالعمل ایمنی« به رنگ سـفید بـر روی زمینه سبز و شرح دستورالعمل در ذیل آن تهیه شود.
٢٠-٦-٣-٣- تابلوی راهنمای تخلیه اضطراری کارگاه، حاوی محل تجهیـزات ایمنـی، بازشـوهای امداد رسانی، کمک های اولیه و خروج اضطراری در ساختمان کارگاه های متوسط و کوچـک الزامـی است. این تابلوها باید مطابق با ضوابط بخش‌های ٢٠-٤ تهیه و نصب شوند.
٢٠-٦-٣-٤- نصب راهنمای واکنش اضطراری در ساختمان کارگاه های بـزرگ صـنعتی الزامـی است.
٢٠-٦-٤- ضوابط نصب علائم و برچسب های ایمنی بر روی مخازن و لوله‌های حمل سیالات خطرناك در ساختمان کارگاه ها و موتورخانه تأسیسات ساختمان
لوله های حمل سیالات و گازها در سـاختمان و موتورخانـه‌هـای تأسیسـات سـاختمانی و مخـازن نگهداری گازها و سیالات و مواد خطرناك در کارگاه های صنعتی از موارد خطرساز در ساختمانها و کارگاه ها هستند. لازم است تا با نصب علائم و تابلوهای لازم، نسبت به ایمن سازی محیط کارگـاه و ساختمانهای دیگر اقدام شود.
٢٠-٦-٤-١- ضوابط نصب علائم بر روی لولـه هـای انتقـال سـیالات در سـاختمان هـا و کارگاه ها
مجراها و لوله های رو کار که برای نگهداری و انتقال سیالات یا مواد خطرناك به کار می رونـد، بایـد دارای علائم و رنگ‌های نشانگر محتوای آن باشند.
٢٠-٦-٤-١-١- مفهوم علامت
بر روی لوله های انتقال سیالات باید علائمی منطبق با محتوی لولـه و جهـت جریـان آن (مشـخص شده با پیکان) نصب شود. در صورتی که عامل خطر، دما یا فشار سیال باشد، مقدار آن نیز باید درج شود.
علامت نصب شده بر روی لوله باید مختصر، ساده و گویا باشد.
شیرهای مهم و اصلی قطع و وصل جریان نیز باید مطابق با ضوابط این مبحث علامت گذاری شوند.
٢٠-٦-٤-١-٢- محل درج علائم
علائم باید در نزدیکی شیرها، فلنج ها، تغییر جهت لوله، انشعاب ها و محل عبور لوله از دیوار یا کـف (در دو سوی آن) نصب یا نشان داده شود.
بر روی لوله های مستقیم، علائم باید در فاصله حداقل ٦ متر و حداکثر ١٢ متر تکرار شوند.
علامت باید در محل قابل رویت نصب یا نوشته شود. در مکان هایی که لوله بالاتر یا پایین تر از خط دید است، نوشته باید پایین‌تر یا بالاتر از خط محور میانه لوله قرار گیرد، تا قابل مشاهده باشد.
٢٠-٦-٤-١-٣- شیوه درج علامت:
حداقل ابعاد علامت و نوشته ی ایمنی روی لوله‌ها باید بر اساس جـدول شـماره ٥ تعیـین شـود. بـه منظور تسهیل در خواندن علامت، باید بین رنگ زمینه و نوشته تضاد رنگی وجود داشته باشد.
علائم می توانند با شابلون، برچسب یا نوشته با رنگ ایجاد شوند. برای نوشته ی ایمنی روی لوله ها از فونت ترافیک و حداقل ارتفاع ٢٠ میلیمتر استفاده شود. برای لوله های با قطر کمتـر از ٢ سـانتیمتر (سه چهارم اینچ)، شیرها و اتصالات از پلاك آویزی خوانا و ماندگار استفاده شود.
٢٠-٦-٤-١-٤- ضوابط رنگ‌آمیزی لوله‌ها:
لوله‌های حاوی سیالات باید بر اساس جدول شماره ٦ رنگ‌آمیزی شوند.
رنگ آمیزی به دو صورت قابل انجام است؛ یا کل لوله رنگ شود یا تنها بخش هایی از لوله که شـامل علامت ایمنی است، رنگ آمیزی شود. در حالت دوم حداقل طول قسمت رنگ شده بایـد بـا ضـوابط جدول شماره ٥ منطبق باشد.
در صورتی که لوله به دلیل جنس، نوع عایق یا محدودیت‌های اجرایی دیگر، قابل رنگ‌آمیزی نباشد، باید از پلاك آویز یا برچسبی ماندگار شامل علامت و رنگ ایمنی بر روی لوله یا به صورت پلاکی در مجاورت آن استفاده شود.
هرگونه رنگ آمیزی بر روی نوشته‌ها، علائم و برچسب‌های ایمنی لوله‌ها اکیدا ممنوع است.
اتصالات، شیرآلات، و پوشش لوله ها نیز مشمول ضوابط رنگ آمیزی می شوند. اما تکیه گاه ها، بست‌ها، و سایر متعلقات مستثنی هستند.
لوله هایی که برای دماهای بالاتر از ٢٠٠ درجه سانتیگراد بکار می روند باید با رنـگ نقـره ای نسـوز رنگ آمیزی شوند.
لوله های حاوی مواد خطرناك باید به صورتی علامت گذاری شوند که با گذر زمان در شرایط مختلف اقلیمی قابل شناسایی باشند.
٢٠-٦-٤-٢- ضوابط نصب علائم و برچسب های ایمنی بر روی مخازن نگهـداری سـیالات در ساختمانها و کارگاه ها
علائم زیر بر روی مخازن نگهداری سیالات در ساختمان و کارگاه و حمل آن ها به کار می رود. چنـد نوع علامت متفاوت برای مواد خطرناك وجود دارد که هر علامت هدف بخصوصی را دنبـال کـرده و باید در محل مناسب استفاده شود. در جدول زیر هدف و محل استفاده سه نمونـه از اسـتانداردهای علامت گذاری مواد شیمیایی خطرناك ذکر شده است.
تبصره- با توجه به شرایط و نوع سیال، ممکن است بیش از یک علامت بر روی یک مخـزن حـاوی ماده شیمیایی وجود داشته باشد.
| نوع علامت | هدف | محل نصب علامت | نمونه ی علامت |
| ١- علامت ایمنـی اضطراری در ســاختمان یــا کارگاه بـر اسـاس ضوابط NFPA
|
ارائه اطلاعاتی درباره خطراتی که ممکـن اســـت در شـــرایط اضطراری رخ دهد. | بیرون ساختمان، بر روی درب ها، در معـرض دیـد امدادگران در زمان آتش سوزی، نشت مواد و… |  |
| ٢- علامت ایمنـی حمل و نقل مـواد خطرناك بر اساس ضوابط DOT
|
ارائـــه‌ی اطلاعـــاتی درباره ی خطراتی که کـــارگران حمـــل و نقل و امـدادگران را تهدید می‌کند. | بــر روی وســایل نقلیــه تـانکر دار، مخـازن قابـل انتقال، واگن های مخـزن دار، وســایل نقلیــه و کانتینرهــــای حــــاوی مخازن خطرناك |  |
| ٣-علامت ایمنـی محــیط کــار بــر اســاس ضــوابط OSHA
|
ارائـــه‌ی اطلاعـــاتی درباره ی خطراتی که کارگران را در زمـان استفاده ی معمول از مــــواد شــــیمیایی تهدید می‌کند. | لولـــه‌هـــا، مخـــازن و کانتینرهای مـوادی کـه در محـــل کـــار مـــورد استفاده قرار می‌گیرند. |  |
٢٠-٦-٤-٢-١- علائم ایمنی اضطراری با نصب در بیرون ساختمان ها و کارگاه های حـاوی مخازن سیالات
الف- کاربرد: علائم ایمنی اضطراری برای شناسایی خطرات مواد شیمیایی و تعیین شـدت خطـرات ناشی از آنها در شرایط اقدامات اضـطراری بـه کـار مـی رونـد. علامـت ایمنـی اضـطراری خطـرات بهداشتی، آتش سوزی، ناپایداری (واکنش پذیری) و خطرات دیگری را نشان می‌دهد که ممکن است از تماس یا قرارگیری در معرض یک ماده حادث شوند. ایـن علائـم بیـرون سـاختمان و کارگـاه، در معرض دید امدادگران نصب می‌شوند.
ب- شکل و معنای علامت:
ب-١- علامت ایمنی اضطراری به شکل مربعی است که ٤٥ درجه چرخیـده و بـر روی یـک گوشـه قرار گرفته است. این علامت نوع خطر و شدت آن را مشخص می‌کند. شدت خطر از صـفر (حـداقل خطر) تا چهار (حداکثر خطر) مشخص می شود. محل قرارگیری شماره ی هر یک از خطرهای فوق و معنای آن در شکل زیر مشخص شده است.
ب-٢- علائمی که در قسمت سفید (خطرات خاص) به کـار مـی‌رونـد عبارتنـد از؛ W بـرای مـواد شیمیایی که با آب واکنش غیر عادی می‌دهند، OX برای مواد اکسید کننده و SA بـرای گازهـای خفه کننده چون نیتروژن، هلیوم، نئـون، آرگـون، کریپتـون یـا زنـون(گازهـایی کـه در تـراکم بـالا جایگزین اکسیژن در هوا شده و موجب خفگی افراد می شوند. بسـیاری از آنهـا در شـرایط معمـولی بی‌خطر هستند یا خطر کمی دارند ولی در برخی از آنها خطر انفجار یا اشتعال غالب است).
ب-٣- در صورتی که ماده ای دارای دو یا چند خطر خاص باشد، هشدار نسبت به خطر مهمتر بایـد در محل خود در مربع سفید و سایر علائم خطرات مربوطه در خارج از مربع و زیر آن درج شوند.
ب-٤- از آنجایی که هدف از بکارگیری این نوع علامت ارائه سریع اطلاعات به ماموران امداد اسـت، باید با توجه به شرایط اضطراری و در محلی که امدادگران به ساختمان یا کارگاه وارد می شوند و در معرض دید آنها نصب شود.
ب-٥- تخمین درجه بندی خطر مواد مختلف در این سیستم باید توسط افراد متخصص و بر اساس برگه اطلاعات ایمنی مواد ( MSDS) صورت گیرد.
٢٠-٦-٤-٢-٢- علائم ایمنی حمل و نقل مواد شیمیایی خطرناك
این علائم بر روی وسایل نقلیه تانکردار، مخازن قابل انتقال، واگن‌های مخـزن دار، وسـایل نقلیـه و کانتینرهای حاوی بسته های خطرناکی که مواد را در داخل اماکن صنعتی، کارگاهی و غیره، جابجـا و یا از آنجا به خارج انتقال می دهند، نصب می شوند. علائم ایمنی حمل و نقل، اطلاعـاتی دربـاره ی خطراتی که کارگران حمل و نقل و امدادگران را تهدید می کند ارائه می دهـد. در ایـن علائـم مـواد خطرناك بر اساس نوع خطر به ٩ گروه تقسیم می‌شوند.
در ترکیب با علائم فوق شماره شناسایی مواد شیمیایی (UN یا CAS ) نیز بکار می‌رود.
٢٠-٦-٤-٢-٣- علائم ایمنی محیط کار
این علائم برای محیط های کار (کارگاه، آزمایشگاه و …) تدوین شده است و مخاطب آن کـارگران و سایر افرادی است که در کار روزمره خود و شرایط عادی با مواد شیمیایی خطرناك سر و کار دارند.
از این علائم به صورت برچسب و تابلو و در برگه اطلاعات ایمنی مواد استفاده می‌شود.
