1-7-5 تعریف

سنگدانه مصالحی طبیعی، مصنوعی یا بازیافت شده، مانند ماسه، شن، سنگ شکسته، یا سرباره کوره بلند ذوب آهن و خاک رس منبسط شده دانه‌ای است که در تولید فرآورده‌های ساختمانی، مانند بتن و ملات به کار می‌رود.

2-7-5 دسته بندی

1-2-7-5 سنگدانه ها از نظر اندازه به دو دسته سنگدانه ریز و درشت تقسیم می‌شوند:

1-1-2-7-5 سنگدانه ریز (ماسه): بخشی از سنگدانه است که از الک 4.75 میلی متر (نمره 4) رد شود و روی الک نمره ۲۰۰ (۷۵ میکرومتر) باقی بماند.

2-1-2-7-5 سنگدانه درشت (شن): بخشی از سنگدانه است که روی الک 4.75  میلیمتر (نمره ۴) باقی بماند.

2-2-7-5 سنگدانه از نظر چگالی به انواع سنگین دانه، سیک دانه و وزن معمولی تقسیم می‌شود:

1-2-2-7-5 سنگین دانه: سنگدانه ای با چگالی زیاد مانند سرپانتین، باریت، مگنتیت، لیمونیت، ایلمنیت، ژئوتیت، هماتیت، آهن یا فولاد که در ساخت بتن سنگین به کار می‌رود. چگالی انبوهی فله‌ای این سنگدانه از سرپانتین تا آهن یا فولاد از ۲۴۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب تا ۷۵۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب تغییر می‌کند.

2-2-2-7-5 سبکدانه: سنگدانه ای با چگالی کم است که در ساخت بتن سبک کاربرد دارد و شامل سنگدانه های سبک طبیعی، مانند پومیس، خاکسترهای آتشفشانی، توف، دیاتومیت و سنگدانه های سبک مصنوعی، مانند رس، شیل و اسلیت منبسط شده، شیل های دیاتومه ای، پرلیت ورمیکولیت و سرباره منبسط یا سینتر شده و محصول نهایی احتراق کک یا زغال سنگ است.

3-2-2-7-5 سنگدانه با وزن معمولی: سنگدانه ای است غیر از سنگدانه سبک یا سنگین، که برای ساخت بتن با چگالی معمولی به کار می‌رود.

3-7-5 استانداردها

1-3-7-5 ویژگی‌ها

1-1-3-7-5 سنگدانه های مورد استفاده در بتن باید با الزامات استاندارد ملی ایران شماره ۳۰۲ مطابقت داشته باشند. با لحاظ کردن شرایط مندرج در استاندارد این الزامات برای ماسه شامل مشخصات دانه بندی، مواد زیان آور، ناخالصی‌های آلی، سلامت، واکنش زایی با قلیایی ها و برای شن شامل ضوابط دانه بندی، مواد زیان آور، سلامت، سایش لس آنجلس، دانه‌های پولکی و سوزنی، واکنش زایی با قلیایی ها و درصد شکستگی می‌باشد.

2-1-3-7-5  دانه بندی و سایر ویژگی‌های سبکدانه های مورد نظر برای استفاده در بتن سازه ای در استاندارد ملی ایران شماره ۴۹۸۵ ارائه شده است.

3-1-3-7-5 ویژگی‌های سنگدانه های مورد استفاده در ملاتهای بنایی در استاندارد ملی ایران شماره ۱۷۵۱۴ درج شده است.

4-1-3-7-5 الزامات سنگدانه های بازیافتی با چگالی مشخص که برای ساخت بتن غیرسازه ای و ملات مورد استفاده قرار می‌گیرند در استاندارد ملی ایران شماره ۱۳۱۷۰ ذکر شده است.

5-1-3-7-5 استاندارد ملی ایران شماره ۱- ۱۴۸۷۵ برای تعیین مشخصات سبکدانه های مورد استفاده در بتن، ملات و گروت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

6-1-3-7-5 مشخصات سبکدانه های مورد استفاده در بلوک‌های بنایی بتنی مطابق با استاندارد ملی ایران شماره ۷۶۵۷ می‌باشد.

7-1-3-7-5 ویژگی سنگدانه های سبک مورد استفاده در بتن‌های عایق حرارتی در استاندارد ملی ایران شماره ۱۴۴۲۲ ذکر شده است.

8-1-3-7-5 ضوابط سنگدانه مورد استفاده در روان ملات بنایی در استاندارد ملی ایران شماره ۱۸۸۸۳ ارائه شده است.

9-1-3-7-5 مشخصات سنگدانه های معدنی مورد استفاده در گچ ساختمانی در استاندارد ملی ایران شماره ۵۰۳۳ ارائه شده است.

10-1-3-7-5 در مواردی که احتمال واکنش قلیایی سنگدانه وجود دارد، برای تعیین واکنش زایی سنگدانه باید از روش‌های آزمون مطابق استانداردهای ملی ایران شماره ۸۱۴۹، ۸۷۵۳، ۱۳۵۵۲ و یا دیگر استانداردهای ملی تدوین شده در این زمینه استفاده گردد.

2-3-7-5 آزمایش‌های استاندارد

1-2-3-7-5 آزمایش‌هایی که لازم است برای تعیین کیفیت بر روی سنگدانه ها انجام شود شامل این موارد است: تعیین دانه بندی، ناخالصی‌های آلی (ماسه)، کلوخه‌های رسی و ذرات سست، مواد ریزتر از ۷۵ میکرون، زغال سنگ و لیگنیت، سولفات محلول در آب، کلرید محلول در آب، سلامت، دانه‌های پولکی (شن)، دانه‌های سوزنی (شن)، سایش لس آنجلس (شن)، لکه شدگی، افت وزن در برابر سرخ شدن و چگالی انبوهی. در صورت وجود خطر واکنش قلیایی سنگدانه لازم است آزمایش‌های واکنش زایی بالقوه قلیایی سنگدانه ها انجام شود.

2-2-3-7-5 آزمایش‌هایی که روی سبکدانه های مورد استفاده در بتن‌های سازه‌ای و بلوکهای بنایی انجام می‌شود شامل: تعیین دانه بندی، ناخالصی‌های آلی، لکه شدگی، افت وزن در اثر سرخ شدن، مقدار کلوخه‌های رسی و ذرات خرد شده، یکنواختی دانه بندی، چگالی انبوهی فله‌ای، یکنواختی چگالی انبوهی فله‌ای، ضریب چگالی، ویژگی‌های فیزیکی و چگالی آزمونه‌های بتن حاوی سبکدانه های مورد آزمون، جمع شدگی در اثر خشک شدن، بیرون پریدگی‌ها، مقاومت کششی دو نیم شدن، مقاومت فشاری و مقاومت در برابر یخ زدن و آب شدن می‌باشند.

3-2-3-7-5 در سبکدانه های مورد مصرف در بتن، ملات و گروت، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی همچون مقاومت در برابر خردشدگی، درصد دانه‌های شکسته، جذب آب، مقاومت در برابر فروسایی، مقاومت در برابر یخ زدن و آب شدن، یون کلراید محلول در آب، گوگرد موجود در ترکیبات، آلاینده‌های آلی و در صورت لزوم واکنش زایی قلیایی- سیلیسی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

3-3-7-5 استانداردهای مرجع این فصل در پیوست ۲ ارائه شده‌اند.

4-7-5 ایمنی، بهداشت و ملاحظات زیست محیطی

1-4-7-5 سنگدانه ها را نباید از سواحل دریاها و رودخانه‌ها تأمین کرد. برای حفظ محیط زیست لازم است از ذخایر مخلوط رودخانه‌های قدیم و منابع کوهی استفاده شود. در فرایند تولید باید از انتشار گرد و خاک زیاد در کارگاه تولید سنگدانه جلوگیری شود. یکی از این روش‌ها آب پاشی بر روی سرند اول این کارگاه‌ها است.

2-4-7-5 در صورت مطابقت مشخصات سنگدانه شکسته بازیافتی از آوارهای ساختمانی با ویژگیهای استاندارد سنگدانه بتن، می‌توان برای کمک به حفظ محیط زیست در ساخت بتن از آنها به جای بخشی از سنگدانه طبیعی (با طرح اختلاط مناسب ) استفاده کرد.

5-7-5 سازگاری

کاربرد سنگدانه های واکنش زا با سیمان‌های دارای قلیایی زیاد، به ویژه در پروژه‌های مهم و آبی مجاز نیست. در صورتی که استفاده از سنگدانه های واکنش زا ناگزیر باشد، لازم است برای کنترل انبساط ناشی از واکنش قلیایی سنگدانه از مواد پوزولانی به مقدار لازم استفاده شود. تعیین نوع و مقدار پوزولان با استفاده از آزمونهای مربوط انجام می‌شود.

6-7-5 بسته بندی، حمل و نگهداری

1-6-7-5 سنگدانه باید قبل از مصرف در بتن و ملات در جای مناسبی انبار شود. سنگدانه نباید برای بتن ریزی در هوای سرد در معرض یخبندان و رطوبت و در بتن ریزی در هوای گرم در معرض تابش مستقیم خورشید قرار گیرد.

2-6-7-5 سنگدانه نباید در جایی یا به گونه‌ای انبار شود که به مواد خارجی و زیان آور آلوده گردد.

3-6-7-5 حمل و نگهداری سنگدانه ها نباید سبب جداشدگی آنها شود. هنگام حمل، لازم است سنگدانه در پوشش یا درون مخزن قرار گیرد، تا میزان آلودگی کاهش یابد. سطح انبار و تجهیزات حمل نیز باید تمیز باشد.

4-6-7-5 شرایط حمل و جابه جایی باید به گونه‌ای باشد که سنگدانه ها شکسته نشوند.

5-6-7-5 شن‌های با حداکثر اندازه بیش از ۳۸ میلی متر، باید در دو گروه کمتر و بیشتر از ۲۵ میلی متر نگه داری شوند. شن‌های با حداکثر اندازه ۳۸ میلی متر یا کمتر باید در دو گروه کمتر و بیشتر از ۱۹ میلی متر نگهداری شوند. این کار امکان جدا شدن دانه‌ها از یکدیگر را کاهش می‌دهد.

6-6-7-5 دیواره‌های تقسیم دپوی سنگدانه باید به گونه‌ای مقاوم و پایدار باشد که در صورت خالی بودن یک قسمت و پر بودن قسمت مجاور، دیواره بر اثر رانش سنگدانه ها تخریب یا جابجا  نشود.

7-6-7-5 در هنگام بارش و یا یخبندان، باید سنگدانه های واقع در فضای آزاد با برزنت یا ورقه‌های پلاستیکی پوشانده شود.

8-6-7-5 شیب مخروط‌های دپوی شن و ماسه نباید زیاد باشد، زیرا شیب زیاد دپوها موجب جدا شدن دانه‌های ریز و درشت از هم می‌شود.

9-6-7-5 سنگدانه ها تا حد امکان باید به صورت لایه‌هایی با ضخامت یکسان بر روی یکدیگر ریخته و انبار شوند. سنگدانه ها باید با لودر یا وسایل مناسب دیگر به گونه‌ای برداشته شوند که هر بار قسمتهایی از همه لایه‌های افقی برداشته شوند.

10-6-7-5 در صورت تخلیه سنگدانه ها هنگام باد، باید تدابیری اتخاذ گردد که از جدا شدن دانه‌های ریز جلوگیری شود.

11-6-7-5 محل دپوی شن و ماسه باید به گونه‌ای باشد که همواره امکان تخلیه آب مازاد آنها وجود داشته باشد.

12-6-7-5 سنگدانه های انبار شده در دپو باید حداقل ۱۲ ساعت در محل باقی مانده و سپس مصرف شود. این امر موجب می‌شود که رطوبت سنگدانه ها به حد یکنواخت و پایدار برسد.

13-6-7-5 سیلوی ذخیره سنگدانه ها تا حد امکان باید با مقطع مربع یا دایره و شیب مخروط با هرم آن کمتر از ۵۰ درجه باشد. سنگدانه ها باید به صورت قائم در داخل سیلو ریخته شوند تا از برخورد سنگدانه با جداره‌های سیلو جلوگیری شده و دانه‌ها از هم جدا نشوند.

14-6-7-5 در صورتی که سیلوی ذخیره سنگدانه ها پر باشد امکان شکسته شدن سنگدانه ها و تغيير دانه بندی آن کاهش می‌یابد. برای خالی کردن سنگدانه ها به داخل سیلو، باید از نردبان ویژه سنگدانه استفاده شود.

15-6-7-5 اگر شرایط به گونه‌ای باشد که امکان شکسته شدن سنگدانه ها در حین جابجا کردن یا انبار کردن وجود داشته باشد، باید قبل از ساخت بتن با این سنگدانه ها، بار دیگر آنها را دانه بندی کرد.

16-6-7-5 توصیه می‌شود روی سنگدانه های واقع در فضای آزاد، سایبان درست شود.

17-6-7-5 هنگام تحویل هر محموله از سنگدانه های وارده به کارگاه، باید مشخصات آن در اسناد تحویل سنگدانه ها با مشخصات سفارش داده شده و نیز سنگدانه های وارده بررسی، مقایسه و انطباق آن کنترل شود.