فهرست مطالب

مقدمه:

صنعتی سازی ساختمان یک روش و حاصل مسیری است که کشورهای پیشرفته، طی ۲۰۰ سال گذشته پیموده اند. در این کشورها، قطعات، تجهیزات و تاسیسات ساختمان، جملگی علاوه بر داشتن استاندارد کیفی، دارای استاندارد ابعادی و مدولار نیز هستند و در کارخانه تولید می شوند. در نتیجه، مهندسان می دانند که باید از آن تولیدات مدولار کارخانه ای که کیفیت مناسبی دارند، انتخاب کنند و نصابها هم، به سهولت آنها را نصب می کنند. بنابراین، داشتن استاندارد کیفی و ابعادی و نیز مدولار بودن موجب شده است که ساخت و ساز در کشورهای پیشرفته، صنعتی باشد و یک ساختمان در زمان بسیار کوتاهی شود. هدف امروز این کشورها، افزایش هرچه بیشتر بهره وری، از طریق ابداع فناوریهای نوین است.

هدف ویرایش حاضر مبحث ۱۱ این است که فاصله طولانی با کشورهای صنعتی، سریع تر طی شود. پیش نیاز این مهم، جداکردن انبوه سازی از غیرانبوه سازی است؛ زیرا فرآیند لازم برای صنعتی سازی هر یک، با دیگری تفاوت اساسی دارد. در حال حاضر، کمتر از ۵ درصد ساخت و ساز کشور به انبوه سازی اختصاص دارد؛ ۹۵ درصد باقی مانده شامل غیرانبوه سازی هاست و بخش عمده اقتصاد مسکن را شامل می شود.

توضیح: در انبوه سازی به دلیل امکان بهره گیری از مزیت تکرار، سرمایه گذاری اولیه برای به کارگیری روشهای صنعتی ویژه و نوآورانه قابل توجیه است.

اطلاق صنعتی سازی به ساختمان، به صورت صفر و یک (مطلقا آری یا مطلقا خیر) نیست؛ بلکه، طیفی از درجات را شامل می شود. از این روست که طبق آیین نامه اجرایی ماده ۱۴ قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن، ذیل تبصره ماده ۱۷ آن، قید شده است: “مصادیق صنعتی سازی ساختمان، مطابق با ضوابط مصوب در کمیته تخصصی مبحث ۱۱ مقررات ملی ساختمان تعیین می گردد.” به عبارت دیگر، این مبحث، ملاک بررسی و اختصاص مشوق هایی است که دولت، سازمانها و نهادها به ساختمانهای صنعتی اعطا می کنند.

قابلیت برنامه ریزی، اندازه گیری، کنترل و هدایت فعالیتهای ساخت، از جمله مزایای صنعتی سازی است. با نظم و تمرکزی که از صنعتی سازی حاصل میشود، امکان اعمال مقررات ملی ساختمان افزایش می یابد. به طور خاص، در غیر انبوه سازی های صنعتی، تولید اجزا و قطعات در کارخانه ها، کنترل پذیری آنها را بالا خواهد برد. در انبوه سازی های صنعتی هم، به دلیل قابلیت انتخاب روش، مقررات ملی ساختمان به سادگی قابل پیاده سازی خواهد بود. بنابراین، از طریق صنعتی سازی ساختمان می توان تحقق اهداف قانون “نظام مهندسی و کنترل ساختمان” و همچنین “مقررات ملی ساختمان” را که شامل تامین ایمنی، بهداشت، بهره دهی مناسب، آسایش و صرفه اقتصادی فرد و جامعه است، تسهیل کرد.

در این مبحث، پروژه های ساختمانی به دو گروه مجزای غیر انبوه سازی و پروژه های بزرگ ساختمانی (شامل انبوه سازیها) تقسیم و برای صنعتی سازی هر یک، ضوابط جداگانه ای تدوین شده است. در صنعتی سازی پروژه های بزرگ ساختمان سازی، برای مدیریت یکپارچه اهمیت ویژه ای قایل شده است. در غیر انبوه سازی صنعتی به پیش ساختگی توجه و ضوابط آن متناسب با حجم پروژه، در دو بخش “غير انبوه کوچک” و “غیر انبوه متوسط” بررسی شده است. برای همه گروه های ساختمانی، دسته ای از الزامات قید شده است که تامین هر یک از آنها الزامی است. پس از الزامات، سایر ضوابط به صورت امتیازی تنظیم شده اند؛ بدین مفهوم که با تامین هر ضابطه، امتیازی به ساختمان تعلق می گیرد. مجموع این امتیازات، عددی را موسوم به “شاخص تکمیلی صنعتی سازی ساختمان” معرفی می کند.

این شاخص، معیاری برای تعیین درجات صنعتی سازی است؛ به گونه ای که درجه یک، مبین سطح صنعتی سازی عالی؛ درجه دو، تبیین کننده سطح صنعتی سازی متوسط؛ و درجه سه نشان دهنده سطح صنعتی سازی حداقل، برای ساختمان مورد بررسی است.

معمولا در اسناد مدیریتی دنیا، اصطلاح برد-برد رایج است؛ بدین مفهوم که در یک قرارداد، منافع دو طرف آن تامین می شود. رویکرد اساسی این مبحث در توسعه صنعتی ساختمان، “برد- برد- برد” است. برد سوم، بدین معناست که علاوه بر منافع دو طرف قرارداد، منافع جامعه و نسل آینده نیز، حایز اهمیت باشد. در واقع، برد سوم، همان توسعه پایدار است که سازمان ملل متحد آن را چنین تعریف کرده است: “روند دستیابی به نیازهای نسل حاضر بدون آسیب رساندن به ظرفیت های نسل آتی برای دستیابی به نیازهایشان”. با توجه به این رویکرد و همچنین عطف به آیین نامه اجرایی صرفه جویی مصرف انرژی در ساختمانها، ضوابطی در خصوص ساختمان سبز، تحت عنوان “حامی محیط زیست” تدوین و تامین حداقلی از این ضوابط، برای ساختمان های صنعتی الزامی شده است.

شایان توجه است بهره وری، پایه و ستون اصلی مشترک میان صنعتی سازی و ساختمان سبز است؛ از این رو، با صنعتی شدن ساخت و ساز، با سهولت بیشتری می توان آن را به سمت مولفه های ساختمان سبز سوق داد.

بهره وری منابع، افزایش سرعت، بهبود و یکسان سازی کیفیت، سه معیار عمده متمایزکننده تولید صنعتی از غیرصنعتی است. فناوری، یکی از ابزارهای مهم تحقق سه معیار اصلی صنعتی سازی است. از این رو، الزامات فنی و اجرایی تعدادی از روشهای ساخت صنعتی، در یک فصل مجزا بررسی می شود. شایان توجه است که معرفی این روشها، دلیلی بر رجحان آنها بر دیگر شیوه ها نیست و استفاده کننده، خود موظف است با توجه به سازه ای، صرفه اقتصادی و سهولت اجرا بررسی همچنین، اگر در کاربرد فناوریها و روشهای ساخت پیشرفته، یکی از سه معیار اصلی صنعتی سازی، محقق نشده باشد، نمی توان ادعا کرد که صنعتی سازی انجام شده است. در حال حاضر، علت ناچیز بودن افزایش بهره وری در ایران، در اختیار نداشتن فناوریهای لازم نیست؛ بلکه عدم مدیریت درست منابع است. فناوری، کم و بیش در سالهای گذشته وارد کشور شده، ولی پاسخگوی این موضوع نبوده است.

تصور بر این است که سخن تازه ای برای اهل حرفه مطرح شده است. متخصصان و علاقمندان می توانند با مراجعه به پایگاه اینترنتی این مبحث به آدرس www.mabhas11.ir ، ضمن دسترسی به گزارش ها و مقالات مرتبط، در تالارهای گفتگو شرکت نمایند و دیدگاه های خود را به بحث گذارند.  کشورهای در حال توسعه ای که مقتضیاتی مشابه ایران دارند نیز، می توانند از این مبحث بهره برداری  کنند. البته لازم است تا مطالب، به زبانهای دیگر ترجمه شود؛ فعلا آغاز کار است.

در اینجا از رهنمودهای دفتر تدوین مقررات ملی ساختمان که بستر تالیف این مبحث را فراهم آورد، سپاسگزاری می شود. ویرایش پیش رو، طی ۹ ارایه خدمت اعضای محترم شورای تدوین مقررات ملی ساختمان بهبود یافته و با دریافت و اعمال نظرات حرفه مندان تدقیق شده است. همچنین، از آقای مهندس سجاد تابع جماعت که مسوولیت پایگاه اینترنتی این مبحث را عهده دار بوده است، قدردانی می شود.

کمیته تخصصی مبحث 11 مقررات ملی ساختمان

هیأت تدوین کنندگان مبحث یازدهم مقررات ملی ساختمان

الف-1) شورای تدوین مقررات ملّی ساختمان- دوره ششم از 1392 تا 1398

الف-2) شورای تدوین مقررات ملی ساختمان- دوره هفتم از 1398 تا ابلاغ این ویرایش

ب) اعضای کمیته تخصصی

با سپاس از همکاری آقایان مهندس غلامرضا بابایی همتی، مهندس رضا سعیدکار، مهندس احسان کیوانفر و مهندس جواد مهین اکبری.

پ) دبیرخانه شورای تدوین مقررات ملی ساختمان- دوره هفتم