٢١-٧-١- کلیات
٢١-٧-١-١- حوزه شمول این فصل مطابق جدول ٢١-١-٢-الف می باشد.
٢١-٧-١-٢- مهندس تأسیسات ساختمان، علاوه بر رعایت الزامات مندرج در سایر مباحث مرتبط، برای کاهش آسیب پـذیری تأسیسـات در پیامـدهای انفجـار و ادامـه عملکـرد، بایـد اصـول پدافنـد غیرعامل زیر را نیز مدنظر قرار دهد:
الف- موازی‌سازی[1]:تعدد و چندگانه‌سازی سامانه تأسیساتی با هم‌پوشانی مناسب.
ب- مکانیابی: نصب تجهیزات تأسیساتی در مکانهای امن‌تر.
پ- پراکندگی: قرار دادن تأسیسات موازی‌سازی‌شده در مکانهای جداگانه و یا دور از هم.
ت- استحکام: استفاده از تجهیزات مقاوم تر و نصب آن در فضای ایمن.
ث- نصب پایدار: نصب متناسب تأسیسات به سازه ساختمان بصورت مستحکم و یا انعطاف پذیر.
ج- مرمت‌پذیری: تعمیرپذیری سریع و یا قابلیت جایگزینی فوری، برای استمرار فعالیت.
٢١-٧-١-٣- تأسیسات ساختمانی به لحاظ خطر آفرینی به گسترهی کم خطـر تـا پرخطـر، تقسـیم می شوند. تأسیسات پرخطر به تأسیساتی اطلاق می‌شود که خرابی آنها منجر به ایجاد خطرات ثانویه (مانند نشت گازهای سمی و انفجارهای مجدد) گـردد، ولـی در تأسیسـات کـم خطـر، خرابـی و از کارافتادگی تجهیز، تنها منجر به از بـین رفـتن عملکـرد آن تجهیـز مـی شـود. بـه منظـور کـاهش آسیب پذیری در پیامدهای انفجار، باید از تأسیسات پرخطر کمتر اسـتفاده شـود، درغیـراین صـورت، تمهیدات لازم برای جلوگیری از خطرات ثانویه و همچنین استقرار در فضاهای ایمن صورت گیرد.
٢١-٧-١-٤- اتصال تجهیزات به سازه تکیه گاهی، باید براساس حداقل های اشاره شـده در بنـد ٤-٦ آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله (استاندارد ٢٨٠٠) و برمبنای خطـر لـرزه خیـزی خیلـی زیاد (A=0/35) طراحی شود (شکل ٢١-٧-١ و 21-7-2).
٢١-٧-١-٥- ظرفیت تحمل تجهیز در مقابل ضربه و ارتعـاش معمـولاً بـر حسـب حـد شـکنندگی (بیشینه شتاب تحمل‌شده با حفظ قابلیـت اسـتفاده)، بیـان مـی‌شـود. اکثـر تجهیـزات مکـانیکی و الکتریکی تجاری می توانند ٣ برابر وتجهیزات شـکننده (ماننـد لوازم الکترونیکـی)، حـدود 1/5 برابـر شتاب ثقل را تحمل کنند. جدول ٢١-٧-١ میزان تحمل شتاب تجهیزات مختلف را ارائه می‌دهد.
٢١-٧-١-٦- با توجه به اصل هزینه- فایده در پدافند غیرعامـل، ایجـاد فضـاهای مقـاوم در برابـر اثرات انفجار برای نصب و عبور تجهیزات و تأسیسات (مانند موتورخانه، اتـاق بـرق، اتـاق هواسـاز و رایزرها)، با هدف حفاظت جانی، استمرار عملکرد و حفظ دارایی، ضرورت دارد.
٢١-٧-١-٧- ایجاد اتاق مرکز کنترل و مدیریت ساختمان (و بحـران)، بـا رعایـت الزامـات بخـش ٢١-٢-٥، الزامی است. در این اتاق تجهیزات آشکارسـازی و اعـلام دود و حریـق، مـدیریت سـامانه تخلیه دود، مدیریت سامانه آتش نشانی، نمایشگرهای تردد افراد و سامانه ارتباطات اضطراری (مانند آتش‌نشانی، امنیتی و …) قرار می‌گیرند.
٢١-٧-٢- ملاحظات تأسیسات مکانیکی
٢١-٧-٢-١-مقررات کلی
انفجار دارای آثاری نظیر موج، حرارت، ترکش اولیه و ثانویه، آوار، گرد و غبار، دود و آلودگی ناشی از انتشار گازهای مختلف (از جمله منواکسیدکربن) است. این پیامدها (بر اساس نـوع و فاصـله محـل انفجــار) بر تأسیســات مکــانیکی و عملکــرد آن هــا تأثیرگــذار بــوده و بایــد تمهیــدات لازم بــرای حفاظت،کاهش آسیب‌پذیری و استمرار فعالیت آنها تا حد امکان، در نظـر گرفتـه شـوند. بـدین‌رو تأسیسات باید در مکان هایی تعبیه شوند که در درجه اول آسیب نبینند (به‌ویژه در سـاختمانهـای گروه ١) و در صورت آسیب دیدن، مرمت‌پذیر باشند و در نهایت، تلفات جانی بر اثر آسیب دیـدگی و تخریب تأسیسات، حداقل باشد.
٢١-٧-٢-١-١- دهانه های ورودی تأسیسات، به ویژه بازشوهای ورود (و خروج هوا) باید خـارج از حریم آوار (جزء ٢١-٢-٢-١-٣) قرار گیرند، در غیر این صـورت، تمهیـدات لازم بـرای ایمنـی آنهـا اتخاذ شود.
٢١-٧-٢- ١-٢- برای ته‌نشـینی گردوغبـار و تخلیـه سـریع آنهـا و دود ناشـی از آتـش سـوزی، همچنین جایگزینی هوای سالم، باید تجهیزات لازم، تعبیه شود. وجود چنین تأسیساتی، عـلاوه بـر کاهش خفگی افراد، امدادرسانی به آسیب‌دیدگان را نیز سهولت می‌بخشد.
21-7-2-1-3- تأسیسات تا حدامکان باید از ساختمان اصلی جدا باشد.
٢١-٧-٢-١-٤- مکان هایی که تجهیزات اصلی، تأسیسات نیروی برق اضطراری (ماننـد مولـدهای برق اضطراری)، لوله‌های قائم شبکه بارنده و آتش نشانی، سامانه اعلام حریق، سامانه تخلیـه گـرد و غبار و دود،تأسیسات پرخطر (مثل مخزن سوخت) و دودکش ها در آنهـا قـرار مـی گیرنـد، بایـد بـا دیوارها و سقف‌های ایمن محافظت شوند (رعایت اصل استحکام).
٢١-٧-٢-١-٥- عبور کانالها، لوله های تأسیساتی و دودکش‌ها در جداره دیوارهای خـارجی و یـا نمای ساختمانها، مجاز نمی‌باشـد. در غیـراین‌صـورت، معبـر (کانـال) آنهـا، بایـد در برابـر فشـار بازتاب (بند٢١-٣-٣-٣)، مقاوم باشد.
٢١-٧-٢-١-٦- تجهیزات تأسیساتی، لوله‌ها و کانالهای روی پشت‌بـام، بایـد در برابـر پیامـدهای انفجار و یا دستکاری افراد، محافظت شوند.
٢١-٧-٢-١-٧- عایق حرارتی کانال ها و لوله‌ها، باید از مواد و مصالح غیرقابل اشتعال باشند و عایق لوله‌های سردوگرم نباید جاذب رطوبت باشند.
٢١-٧-٢-١-٨- در ورودی و خروجی هوا، باید تمهیدات ایمنی در برابـر پیامـدهای انفجـار (ماننـد دمپر ضدانفجار)، اتخاذ گردد.
٢١-٧-٢-١-٩- در کانالهای مستقیم هوا در فواصل لازم و محل اتصال آنها بـه دسـتگاه، بایـد از اتصالات و یا قطعات لاستیکی مقاوم و نسوز (مانند لاستیک های ساخته شـده از ترکیبـات مـوادی مانند EPDM و NBR-PVC و یا مواد سیلیکونی) استفاده شود.
٢١-٧-٢-١-١٠- درصورت عبور لوله وکانال هوا از درز انبساط یا انقطـاع سـاختمان، بایـد از حلقـه انبساط، لرزه گیر و یا اتصالات خرطومی با انعطاف پذیری سه محـوره (متناسـب بـا تغییرمکـانهـای سازه)، استفاده گردد.
٢١-٧-٢-١-١١- سامانه‌های هوارسانی، تهویه مطبوع و دمنده های هوا، علاوه بـر قطـع خودکـار در حالت اضطراری، باید به صورت دستی نیزسریعاً قابـل قطـع باشـند. در صـورت بـروز آتـش سـوزی، هواکش‌ها نیز باید به ترتیب فوق عمل نمایند. برای جلوگیری از بروز فشـار منفـی در هنگـام قطـع سامانه‌ها، از دمپرهای کم نشت استفاده شود. ارجح است این دستگاه ها خاموش نشوند، بلکـه بایـد تحت کنترل سامانه مدیریت تخلیه دود قرار گیرند.
٢١-٧-٢-١-١٢- در زمان بحران، فشار هوا در راه پله ها، باید مثبت بوده و برای تامین هوای مناسب در هنگام خروج اضطراری افراد، تمهیدات لازم اتخاذ شود.
٢١-٧-٢-١-١٣- تأسیسات ساختمان به‌ویژه شیرآلات، دمپرها و سایر ابزار و ادوات کنترل دسـتی، باید دارای نقشه و علائم راهنما بوده در محل‌های مناسب قابل مشاهده، نصب شوند.
٢١-٧-٢-١-١٤- اجرای لوله‌های اصلی به‌صـورت آویـز از سـقف طبقـات، بـه‌ویـژه در دسترسـی و فضاهای عمومی مجاز نیست.
٢١-٧-٢-١-١٥- ایجاد فضای هوابند و درزبندی ورودی‌های ساختمان، الزامی است.
٢١-٧-٢-١-١٦- مهندس تأسیسات باید با هماهنگی طراح معمـاری و مهنـدس سـازه، نسـبت بـه اجرای بند ٢١-٧-١-6 و جزء های ٢١-٧-٢-١-٤ ، 5، 8 و 14 اقدام نماید.
٢١-٧-٢-٢- سامانه‌ی تهویه و تخلیه هوا
سامانه‌ی تهویه، هوای تازه مورد نیاز را تامین نموده و آلودگی ها را به حد مجاز، کاهش می‌دهـد. در طراحی، اجرا و نگهداری این سامانه، باید علاوه بـر رعایـت الزامـات مبحـث چهـاردهم ( تأسیسـات گرمایی، تعویض هوا و تهویه مطبوع)، موارد زیر نیز مدنظر قرارگیرد:
٢١-٧-٢-٢-١- سامانه‌های تهویه‌ی ساختمان، برای بهره برداری پایدار طراحی شوند.
٢١-٧-٢-٢-٢- کانـالهـای هـوا، بایـد در محـل‌هـای عبـور از دیـوار و نصـب بـه دسـتگاه دارای انعطاف پذیری باشند.
٢١-٧-٢-٢-٣- از اتصالات قابل‌انعطاف، لرزه گیرها، اتصالات خرطومی و جاذب تکانـه در آویزهـا و نگهدارنده های کانالها در محل‌های با احتمال برخورد موج انفجار استفاده شود.
٢١-٧-٢-٢-٤- برای جلوگیری از اثرات پالس الکترومغناطیس، تمهیدات مکمل باید اتخاذ شود.
٢١-٧-٢-٣- سامانه‌های سرمایش و گرمایش
در کاربرد سامانه‌های سرمایش و گرمایش، علاوه بر رعایـت الزامـات مبحـث چهـاردهم (تأسیسـات گرمایی، تعویض هوا و تهویه مطبوع)، موارد زیر باید در نظر گرفته شوند:
٢١-٧-٢-٣-١- در ساختمانهای گروه ١، باید از بکارگیری سامانه های تبرید با احتمال نشت بـالا و یا تبریدی دارای کویل مستقیم (و مانند آن) خودداری گردد. در صورت استفاده از ازمبرد کم خطر نظر اشتعال پذیری و سمی بودن، استفاده از سامانه های تبریدی دارای کویل مستقیم مجاز می باشد. این امر برای ساختمان های گروه 2 مورد توصیه اکید می‌باشد.
٢١-٧-٢-٣-٢- در ســایر ســاختمانهــا، درصــورت کــاربرد ســامانه‌هــای اشــاره شــده در بنــد ٢١-٧-٢-٣-١، هنگام اخطارحملات هوایی، باید گازها و یا مواد مبرد داخل آنها در فضای بیرونی تخلیه شوند.
٢١-٧-٢-٣-٣- استفاده از دستگاه های گرم کننده وخنک‌کننده ویژه (به‌خصوص وسایل حرارتی با سوخت گاز، مایع و جامد) مجاز نبوده و نصـب بخـاری برقـی فقـط بـا رعایـت الـــزامات مبحـث چهاردهم مجاز می‌باشد.
٢١-٧-٢-٣-٤- استفاده از سامانه‌های تهویه مطبوع (مانند هواساز) توصیه می‌شود.
٢١-٧-٢-٣-٥- تاحدامکان، از سامانه های دارای شـبکه لولـه کشـی سـیال حامـل انـرژی (ماننـد فن‌کویل)، استفاده نشود.
٢١-٧-٢-٣-٦- درصورت بکارگیری فن‌کویل، اجرای لوله‌هـا از کوتـاه تـرین مسـیر صـورت گیـرد. همچنین از اجرای دریچه هوای تازه در دیوار خارجی پشت فن کویل خودداری شده و هوای تـازه از طریق هوارسانی مرکزی و فیلتراسیون تامین گردد.
٢١-٧-٢-٣-٧- لوله‌هـا و کانـالهـا بایـد دارای اتصـالات انعطـافپـذیر سـه‌محـوره (متناسـب بـا تغییرمکان های سازه) و قطعه انبساطی در محل نصب دستگاه ها و محل عبور آن ها از دیوارها باشند (شکل ٢١-٧-٣).
٢١-٧-٢-٣-٨- بست ، آویز و تکیه گاه لوله ها، کانال ها و دودکش‌ها نبایدکـاملاً صـلب باشـند و در موارد لازم، با اجرای تمهیدات مناسب، قابلیت تحمل و جابجـایی در اثـر تکانـه ناشـی از انفجـار را، داشته باشند.
٢١-٧-٢-٣-٩- با رعایت مفاد مبحث چهاردهم، بهتر است از لوله های ترموپلاستیک مجاز و دارای عایق غیرقابل اشتعال (به استثنای سامانه های بارنده ی خودکـار) بجـای لولـه‌هـای فـولادی سـیاه، استفاده شود.
٢١-٧-٢-٣-١٠- از لوله‌های فولادی بی‌درز (برای شرایط دشوار و تحمل ضربات فیزیکـی) مطـابق مبحث چهاردهم استفاده شود.
٢١-٧-٢-٣-١١- لازم است موتورخانه، اتاق هواساز و سایر تجهیزات مهم در مکانی مقاوم در برابـر پیامدهای انفجار، قرار گیرند. به طور کلی موتورخانه‌ها تا حـدامکان، خـارج از سـاختمان جانمـایی شوند.
٢١-٧-٢-٣-١٢- از دو یا چند تجهیز (مانند دیگ حرارتی، چیلر، پمپ، برج های خنک کننـده)، بـا هم پوشانی کافی (رعایت اصل پراکندگی)، استفاده شود.
٢١-٧-٢-٣-١٣- تجهیزاتی مانند پمپ‌ها و مخازن بصورت افقی و روی کف نصب شوند.
٢١-٧-٢-٣-١٤- مشعل‌های حرارتی موتورخانه‌ها باید دوگانه سوز باشند.
٢١-٧-٢-٣-١٥- گنجایش مخازن ذخیره سازی سوخت مایع، با رعایـت اصـل مـوازی‌سـازی، بایـد متناسب با پیش بینی شرایط بحران و مصرف دست کم سـه شـبانه‌روز باشـد. ایـن مخـازن بایـد در فاصله ایمن نسبت به فضاهای مهم و موتورخانه دفن شوند.
16-3-2-7-21- از سامانه‌ها و تجهیزات تأسیساتی مرمت‌پذیر استفاده شود.
٢١-٧-٢-٣-١٧- محــل نصــب تجهیــزات جــانبی موتورخانــه (ماننــد مخــزن انبســاط بــاز، بــرج خنک‌کننده، چگالنده –کندانسور- هوایی)، باید در برابر پیامدهای انفجار ایمنی لازم را داشته باشد.
٢١-٧-٢-٣-١٨- سامانه مدیریت هوشمند تأسیسات ساختمان، با رعایت الزامات امنیتـی، توسـط شرکت‌های داخلی و بدون وابستگی به بیگانه، با رعایت الزامـات مبحـث سـیزدهم، طراحـی و اجـرا شود.
٢١-٧-٢-٤- گاز رسانی
طراحی و لوله‌کشی گاز طبیعی در ساختمان، نصب وسایل گازسوز و نصـب دودکـش‌هـا، عـلاوه بـر الزامات مبحث هفدهم (لوله‌کشی گاز طبیعی‌زیرساختمانها)، موارد را باید برآورده نماید:
٢١-٧-٢-٤-١- اجرای شبکه گـاز در داخـل سـاختمان مجـاز نمـی‌باشـد. ایـن ممنوعیـت شـامل موتورخانه و آشپزخانه‌ی رستوران مرکزی و بخش‌های آزمایشگاهی مرکزی نمی‌شود.
٢١-٧-٢-٤-٢- نصب شیر خودکار قطع گاز حساس در مقابل زلزله و تکانه‌های ناشی از انفجـار در نقطه ایمن ورودی ساختمان، الزامی است.
٢١-٧-٢-٤-٣- نصب شیر خودکار قطع جریان گاز اضافی (برای جلـوگیری از عبـور بـیش از حـد گاز)، الزامی است.
٢١-٧-٢-٤-٤- استفاده از وسایل ایمنی مضاعف مانند گازیاب (آشکارساز گاز طبیعی)، آشکارسـاز منواکسیدکربن و کنترل وجود اکسیژن (در موتورخانه، آشپزخانه مرکزی و فضـاهای امـن)، الزامـی است.
٢١-٧-٢-٤-٥- شیر قطع سریع گاز دارای علائم راهنما و قابل دسترس افراد مجاز، درهای‌ورودی محوطه و ساختمان باید نصب شود و تمهیدات فنی لازم برای تخلیه اضطراری گاز موجود در لوله ها به فضای باز و ایمن، اتخاذ شود.
٢١-٧-٢-٤-٦- وارسی سلامت لوله‌های گاز طبیعی، دستگاه های گازسوز و دودکش‌ها، پس از هر انفجار آسیب‌زا، الزامی است.
٢١-٧-٢-٥- تأسیسات آبرسانی
در طراحی، اجرا و سایر کارهای تأسیسـات آبرسـانی، عـلاوه بـر رعایـت الزامـات مبحـث شـانزدهم (تأسیسات بهداشتی)، باید موارد زیر مدنظر باشند:
٢١-٧-٢-٥-١- ذخیره سازی آب مصرفی بهداشتی، دست کم به میزان نیـاز سـه روز و متناسـب بـا پیش‌بینی شرایط بحران صورت گیرد.
٢١-٧-٢-٥-٢- مخازن آب ذخیره در فضای ایمن قرار گیرند.
٢١-٧-٢-٥-٣- آب حداقلی بهداشتی، در زمان بحران، از طریق رایزر جداگانه و انشعاب کـم‌آبـده، مجهز به پمپ جایگزین متصل به برق اضطراری تامین گردد.
٢١-٧-٢-٥-٤- استفاده از لوله های چندلایه (تا قطر موجود) و با رعایت ضوابط مبحـث شـانزدهم مقررات ملی ساختمان، توصیه می‌شود.
٢١-٧-٢-٥-٥- در سامانه ی لوله هـای فـولادی، اسـتفاده از اتصـالات قابـل انعطـاف، لـرزه گیرهـا، شیلنگ های خرطومی، اتصالات آکاردئونی مقاوم در برابر آتش یا حلقه های انبسـاطی در لولـه هـای افقی طویل و در محل تقاطع لوله‌ها با دیوارهای اصلی لازم است (شکل ٢١-٧-٦).
٢١-٧-٢-٥-٦- تغذیه شبکه آبرسانی بهداشـتی از دو سـمت جداگانـه سـاختمان انجـام شـده و بوسیله شیرآلات در هر طبقه به یکدیگر متصل شوند.
٢١-٧-٢-٥-٧- شیرآلات قطع سریع مجهز به ضربه قوچ گیر در ورودی و رایزرهـای اصـلی شـبکه آبرسانی ساختمان نصب گردد.
٢١-٧-٢-٥-٨- ذخیره سازی و نگهداری آب آشامیدنی به‌صـورت ایمـن و یـا بسـته‌بنـدی توصـیه می‌شود.
٢١-٧-٢-٦- تأسیسات فاضلاب
در طراحی، انتخاب مصالح، اجرا و نگهداری تأسیسات فاضلاب، باید علاوه بر رعایت الزامات مندرج در مبحث شانزدهم (تأسیسات بهداشتی)، موارد زیر نیز لحاظ شوند:
٢١-٧-٢-٦-١- در صورت وجود فضای امن و یا پناهگاه در پایین ترین طبقه ساختمان، پیش‌بینـی تمهیدات تخلیه سریع بیشینه جریان لحظه ای پساب و فاضـلاب (در مـوارد شکسـتگی، واژگـونی و جاری شدن یکباره محتویات لوله ها، رایزرها و مخـازن آب در پیامـد انفجـار)، بـا اجـرای چالـه آب جمع‌کن و یا کفشوی به تعداد و قطر مناسب ضروری است.
٢١-٧-٢-٦-٢- تمهیدات لازم برای تخلیه آب حاصل از شکست لوله ها و جمـع‌شـده براثـر اطفـاء حریق در طراحی و اجرای تأسیسات فاضلاب، اتخاذ شود.
٢١-٧-٢-٦-٣- سامانه ی لوله کشی فاضلاب علاوه برمقاومـت و تکیـه گـاه هـای کـافی، بایـد دارای پذیری‌انعطاف لازم در مقابل تغییرشکل‌های ناشی از فشار حاصل از انفجار باشد.
٢١-٧-٢-٦-٤- لوله های افقی فاضلاب، آب باران و هواکش فاضلاب در زیـر سـقف فضـاهای مهـم نصب نشوند.
٢١-٧-٢-٦-٥- شیریکطرفه خروجی فاضلاب ساختمان هـا جهـت جلـوگیری از برگشـت فاضـلاب تعبیه شود.
٢١-٧-٢-٧- تأسیسات آتش نشانی
برای محافظت در برابر آتش در هنگام حریق و مباحث مرتبط بـا اطفـاء حریـق، عـلاوه بـر الزامـات مبحث سوم (حفاظت ساختمانها در مقابل حریق)، موارد زیر باید لحاظ شوند:
٢١-٧-٢-٧-١- استفاده از آشکارسازهای حساس به دود و حرارت و سامانه هشدار و اعلام حریـق و شبکه بارنده خودکار، الزامی است.
٢١-٧-٢-٧-٢- اجرای رایزرهای مرطوب و خشک و جعبه آتش نشانی ضروری می‌باشد.
٢١-٧-٢-٧-٣- نصب اتصالات قابل انعطاف، لرزه گیرها، لوله های قابـل انحنـاء و یـا شـیلنگ هـای خرطومی مقاوم در برابر آتش، در لوله های افقی آتش نشانی طویل و محل گـذر از دیوارهـای اصـلی لازم است.
٢١-٧-٢-٧-٤- رعایت موارد زیر الزامی است:
الف- تغذیه شبکه‌های خشک و مرطوب آتش‌نشانی از دو یا چند سامانه و مسیر جداگانه.
ب- تغذیه شبکه آتش نشانی ساختمان از آب شهری، علاوه بر وجود آب ذخیره کافی مجهز به پمپاژ
ج- نصب پمپ‌های‌جایگزین (رزرو) برقی و دیزلی.
د- تغذیه پمپ‌های اصلی و جایگزین از نیروی برق اضطراری.
ه- تامین فشار ثقلی آب شبکه آتش‌نشانی در صورت امکان.
و- آمـوزش و تمـرین دوره ای کارکنـان و یـا سـاکنان بـرای امـداد، نجـات و اسـتفاده از تجهیـزات آتش‌نشانی.
٢١-٧-٢-٧-٥- محل و نحوه نصب کپسول های آتش نشانی به گونه ای انتخاب شود که کپسـول هـا در اثر برخورد موج انفجار، آسیب نبینند و باعث آسیب جانی نشـوند (ماننـد نصـب در حفـره هـای داخل دیوارها)
٢١-٧-٢-٧-٦- نقشه و علائم راهنمای شبرنگ برای تعیین محل کپسول و جعبـه آتـش نشـانی و خروج اضطراری در فضاهای عمومی و راهروها باید نصب شوند.
٢١-٧-٢-٨- زیرساخت‌های تأسیساتی در محوطه
٢١-٧-٢-٨-١- زیرساخت‌ها و تأسیسات محوطه، باید بیش از یک تجهیز کنترلی داشته باشند.
٢١-٧-٢-٨-٢- تامین حداقل دو انشعاب جبرانی، قابل کنترل و انعطاف پذیر بـا فاصـله مناسـب از یکدیگر، الزامی است.
٢١-٧-٢-٨-٣- زیرساخت‌ها و تأسیسات اصلی محوطه ساختمان، باید بصـورت مـدفون در کانـال آدم روی مقاوم، با رعایت الزامات بند ٢١-٢-٢-٤-١٠، قرار گیرند.
٢١-٧-٢-٨-٤- تأسیسات پرخطر (مانند تأسیسات گازرسـانی و مخـازن سـوخت – موضـوع بنـد ٢١-٢-٢-١-٥) در حریم آوار مجاز نیست.
٢١-٧-٢-٨-٥- تأسیسات پرخطر در محوطه، باید دست کم به میزان ٥/١ برابـر شـعاع اثرگـذاری انفجار آنها، از ساختمان فاصله داشته باشند. در غیر این‌صورت بایـد بـا معمـاری مناسـب و سـازه مقاوم، پیامدهای انفجار آنها محدود شوند.
٢١-٧-٢-٨-٦- در صورت الزام هم جواری تأسیسـات پرخطـر، بایـد بـا معمـاری مناسـب و اتخـاذ تمهیدات لازم، پیامدهای انفجار هریک به خود محدود شوند.
٢١-٧-٢-٨-٧- نصب مخازن اکسیژن مایع در محوطه یا فضاهای محصور (به خصـوص فضـاهای بیمارستانی)، باید با حفظ ضوابط ایمنی مربوطه صورت پذیرد.
٢١-٧-٢-٨-٨- نصب شیرهای آتش نشانی در محوطه، مطابق بـا ضـوابط سـازمان آتـش نشـانی و خدمات ایمنی الزامی است.
٢١-٧-٢-٨-٩- برای تسهیل امداد و نجات در بحران، باید تأسیسات موردنیاز (نظیر آب، آبگـرم، برق و تلفن) در محوطه ساختمانها تاحدامکان پیش‌بینی شود.
٢١-٧-٣- ملاحظات تأسیسات برقی
از دیدگاه پدافندی، وظیفه تأسیسات برقی ساختمان علاوه بر تأمین انرژی پایدار و مطمئن، شـامل سامانه‌های مخابراتی، اطلاع رسانی، پایش، اخطار و شبکه‌های رایانه‌ای نیـز مـی‌باشـد. بـا توجـه بـه جایگاه ویژه تأسیسات برقی ساختمان درکارآمدی، ایمنی و استمرار فعالیـت در سـاختمان، رعایـت اصول پدافند غیر عامل در طراحی و اجرای تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی ضروری مـی‌باشـد. در این راستا اجتناب از نصب این تجهیزات در مناطق پر خطر می‌تواند احتمال از دسترس خارج شدن آنها را کاهش دهد. از سوی دیگر نگرش جداسازی این تجهیزات در طراحی‌ها، می‌تواند بـه عنـوان مناسب‌ترین گزینه در حفظ ارتباطات و امنیت انرژی الکتریکی ساختمان مطرح گردد.
از نظر سازه ای، دیوارها و کف هایی که در مجاورت تجهیزات مرکزی تأسیسات برقی قرار دارند بایـد از عناصر سازه ای مقاوم ساخته شده باشند. تقویت سازه ای مسیر کابل های تغذیه اصلی مربـوط بـه برق عادی (نرمال)، اضطرای، برق بدون وقفه (در صورت استفاده از بـرق بـدون وقفـه مرکـزی و یـا منطقه ای) و شفت کابل های داخل ساختمان مربوط به سامانه های ایمنی (مطابق مبحـث سـیزدهم مقررات ملی) جهت حفظ ایمنی و تداوم برقرسانی ساختمان توصیه می‌گردد. نگهداری نقشـه‌هـای نهایی ساخت تأسیسات برقی ساختمان در محل امن و قابل دسـترس، نزدیـک درب ورودی الزامـی است.
٢١-٧-٣-١- مقررات کلی
رعایت مفاد این بخش، علاوه بر الزامات مبحث سیزدهم مقـررات ملـی سـاختمان (طـرح و اجـرای تأسیسات برقی ساختمانها) الزامی است.
٢١-٧-٣-١-١- در طراحی سامانه توزیع برق فشار ضعیف ساختمان، سه بخش عادی، اضـطراری و ایمنی در نظر گرفته شود. برق عادی تنها توسط بـرق شـهر تغذیـه شـده و جهـت بـرقرسـانی بـه تجهیزات برقی با درجه اهمیت کم استفاده می‌گردد. بخش برق اضطراری باید در صورت قطع بـرق شهر به صورت خودکار و طی کوتاهترین فاصله زمانی ممکن به مولدهای برق اضـطراری موجـود در ساختمان متصل شده و بارهای الکتریکی با اهمیت را تغذیه نماید. بخش برق ایمنی باید به سامانه منبع تغذیه پشتیبان شامل باطری و شارژ آن و یا منبع تغذیـه بـرق بـدون وقفـه (UPS) متصـل گردد و تأمین انرژی بارهای حساس مانند روشنایی مسیرهای فرار و فضای امن، سامانه‌های اخطـار و اعلام حریق، سامانه‌ها و روشنایی موجود در اتاق مدیریت بحران، سامانه‌های امنیتی و شبکه‌هـای رایانه‌ای را بر عهده بگیرد. استفاده از منبع تغذیه بدون وقفه جهت اطلاع رسانی و مراکز مخـابراتی و نیز منبع تغذیه پشتیبان برای سامانه اعلام حریق پیشنهاد مـی‌شـود. همچنـین بـه منظـور حفـظ قابلیت اطمینان برقرسانی، توصیه می‌گردد ترانسفورماتورهای برق فشـار متوسـط، مولـدهای بـرق اضطراری، برق بدون وقفه مرکزی، تابلوهای برق فشار متوسط، تابلوهای فشار ضعیف اصلی مربـوط به برق عادی (نرمال)، اضطراری و بدون وقفه در اتاقها و یا فضاهای مجزا از هم قرار گیرند.
٢١-٧-٣-١-٢- برای جلوگیری از شکست لوله‌های برق، پـیش‌بینـی‌هـای لازم در محـل‌هـای درز انبساط انجام شود و تا حد امکان از اتصالات انعطاف پذیر استفاده گردد.
٢١-٧-٣-١-٣- چراغ های جهت‌دار ایمنی با باتری داخلی باید در مسـیرهای فـرار جهـت نمـایش مسیر خروج از ساختمان مدنظر قرار گیرد. همچنین توصیه می‌گردد جهـت روشـنایی فضـای امـن ساختمان و اتاق مدیریت بحران علاوه بر روشنایی معمول از چراغهایی با باتری داخلی نیز اسـتفاده شود.
٢١-٧-٣-١-٤- علاوه بر چراغهای ایمنی نمایشگر سمت خروج با باتری داخلی، چراغ هایی متصـل به نیروی برق ایمنی در راهروها، اماکن عمومی و فضاهای تجمع افراد، طراحی و نصب گردد.
٢١-٧-٣-١-٥- از نصب هر گونه چراغ آویز در فضاهای عمومی اجتناب گردد. پوشش چراغها بایـد از جنس مواد پلاستیکی بوده و به نحوی باشند کـه در هنگـام اصـابت ضـربه یـا شکسـتن موجـب جراحت در افراد نشوند.
٢١-٧-٣-١-٦- ایجاد فشـار مثبـت در محـل نصـب تجهیـزات حسـاس الکتریکـی، الکترونیکـی و مخابراتی مانند اتاق تابلوهای برق و اتاق کنترل توصیه می‌شود. تا حد امکان سامانه تهویه اتاقهـای تأسیسات برقی ساختمان از سامانه تهویه مرکزی ساختمان مجزا باشد.
٢١-٧-٣-١-٧- نگهدارنده های لوله‌هـا و سـینی‌هـای کابـل بایـد اسـتحکام لازم جهـت تحمـل تکانه‌های ناشی از انفجار را داشته باشند.
٢١-٧-٣-١-٨- استفاده از کابل دفنی در فضای خارجی ساختمان توصیه مـی‌گـردد. از مـواد ضـد حریق مناسب در فضای‌خالی‌ِ محل ورود کابل‌های فشار متوسط و فشار ضعیف به ساختمان و اتاق تجهیزات برقی استفاده گردد.
٢١-٧-٣-١-٩- موتورهای الکتریکی، تابلوهای برق، تابلوهای کنترلی، ترانسـفورماتورها و مولـدهای برق اضطراری باید به گونه‌ای بر روی سازه فونداسیون مهار شوند که از حرکات جنبی بیش از حـد این تجهیزات در اثر موج انفجار جلوگیری به عمل آید.
٢١-٧-٣-١-١٠- در طراحی تابلوهای برق ساختمانهایی که دارای سامانه های الکترونیکی حسـاس و یا مدارهای کنترلی دیجیتال هستند، باید از تجهیزات حفـاظتی اضـافی جهـت مقابلـه بـا اضـافه جریان و اضافه ولتاژ استفاده شود.
٢١-٧-٣-١-١١-در طراحی تأسیسات برقی ساختمان به منظور اجتناب از تداخل الکترومغناطیسی، الزامات استاندارد IEC 61000 رعایت گردد.
٢١-٧-٣-١-١٢- در مرحله طراحی لوله‌های برق رزرو و مدارهای تغذیه‌کننده اضـافی در تابلوهـای برق جهت توسعه‌های آینده مدنظر قرار گیرد.
٢١-٧-٣-٢- سامانه ارتباطی
٢١-٧-٣-٢-١- از سامانه تلفن آتش نشان (تلفن اضطراری) که بطور مستقیم و پیوسـته بـه مراکـز امدادی مرکزی متصل شده باشد، استفاده شود.
٢١-٧-٣-٢-٢- استفاده از فیلترینگ مناسب در سامانه‌هـای مخـابراتی جهـت تفکیـک و پـالایش امواج مزاحم فقط برای‌گروه ساختمان های ١، توصیه می‌شود.
٢١-٧-٣-٢-٣- مدارهای سامانه‌های اطلاع رسانی و هشـداردهنده بایـد مسـتقل بـوده و نبایـد بـا مدارهای دیگر داخل یک لوله اجرا شوند. این مدارها در قسمت‌های مختلف سـاختمان، حـداقل در دو مسیر مجزا از همدیگر اجرا گردند.
٢١-٧-٣-٢-٤- کابل‌های سامانه‌های جریان ضعیف تا حد امکان شیلددار بوده و بایـد بـه صـورت جداگانه از سایر مدارهای سامانه‌های دیگر کشیده شوند.
٢١-٧-٣-٢-٥- برای کابل های کنترلی و مخابراتی، استفاده از کابـل‌هـای فیبـر نـوری عمومـاً بـه هادی‌های مسی ترجیح داده می‌شوند.
٢١-٧-٣-٢-٦- به منظور اخطار بموقع به ساکنین درهنگـام تهدیـدات، سـاختمان دارای سـامانه اطلاع رسانی داخلی باشد.
٢١-٧-٣-٣- سامانه برق اضطراری و ایمنی
٢١-٧-٣-٣-١- مولدهای برق اضطراری، باید بـرای تـأمین تـوان الکتریکـی سـامانه هـای هشـدار، روشنایی مسیرهای خروجی، روشنایی فضاهای امن، علائم خروج، سامانه های مخـابراتی اضـطراری، تجهیزات اعلام حریق، پمپ های آتش‌نشانی و آبرسانی، سامانه تخلیه دود و آسانسورهای اضـطراری در یک نقطه امن تعبیه شوند. در تعیین ظرفیت مولدهای برق اضطراری امکان توسـعه‌هـای آینـده مدنظر قرار گیرد.
٢١-٧-٣-٣-٢- محل نصب مولدهای برق اضطراری در فضاهای ایمن و مقاوم در برابـر انفجـار در نظر گرفته شود.
٢١-٧-٣-٣-٣- مخزن سوخت ذخیره باید به اندازه کـافی دور از دیـزل ژنراتـور و تـا حـد امکـان بصورت مدفون تعبیه شده باشد. در غیر این صورت مخزن سوخت ذخیره باید در فضای محافظـت شده و مقاوم در برابر انفجار قرار گیرد. ظرفیت مخزن ذخیره باید برای ذخیره سازی مصرف سوخت برای سه روز طراحی شده باشد و مخزن سوخت روزانه دیزل ژنراتور دارای ظرفیـت سـوخت مـورد نیاز برای حداقل ٤ ساعت کار با ظرفیت نامی باشد.
٢١-٧-٣-٣-٤- جهت اتصال دیزل ژنراتور اضطراری سیار به سامانه فشار ضعیف سـاختمان، بایـد تمهیدات لازم در تابلوی برق اصلی ساختمان لحاظ گردد.
٢١-٧-٣-٣-٥- مولدهای برق اضطراری، عموماً نیازمند دریچـه هـای لـووردار و یـا بازشـوهای بـا خم های اضافی برای تهویه مولد در حال کار می‌باشند، به گونه‌ای که اثرات موج انفجار برروی مولـد اضطراری کاهش یابد.
٢١-٧-٣-٣-٦- مولدهای برق اضطراری باید در دو نقطه مختلف و با فاصله ی مناسب از یکـدیگر، قادر به تأمین توان اضطراری ساختمان باشند.
٢١-٧-٣-٣-٧- کابل های توزیع برق اضطراری باید دارای حصار محکم بـوده و یـا در لولـه داخـل بتن محصور گردند.
٢١-٧-٣-٣-٨- بعضی از اماکن ویژه مانند اتاق های عمل بیمارستان ها نقش سرویس‌رسانی خاص و بحرانی را دارند و به همین سبب نیـاز بـه بـرق بـدون قطعـی را دو چنـدان مـی کننـد. بنـابراین بکارگیری تمهیدات لازم جهت تأمین برق پایدار و قابل اطمینان از قبیل منابع انرژی وقفـه ناپـذیر برای این اماکن الزامی است.
٢١-٧-٣-٤- ترانسفورماتورها
٢١-٧-٣-٤-١- ترانسفورماتورهای اصلی قدرت باید در صورت امکان در فضاهای داخلی سـاختمان و دور از دسترس عموم قرار گرفته باشند. برای ساختمان های بزرگ تر، ترانسفورماتورها باید بصورت غیر متمرکز و در اتاق های مستقل مخصوص خود قرار گیرند تا قابلیت اطمینان را در زمانی‌که یکی از ترانسفورماتورها در اثر انفجار آسیب می‌بیند، افزایش دهند.
٢١-٧-٣-٤-٢- محل قرارگیری ترانسفورماتورهای اصلی تا حد امکان از محل نصب مولدهای بـرق اضطراری دور باشد تا در مواقع حریق و خسارات ناشی از انفجار احتمال از دست رفتن تأمین انرژی الکتریکی کاهش یابد.
٢١-٧-٣-٥- اتاق مرکز کنترل و مدیریت ساختمان
٢١-٧-٣-٥-١- ایـن اتـاق بـرای کنتـرل عملکـرد سـامانه‌هـای تخلیـه دود، ارتبـاط بـا سـاکنین، هشداردهنده ها، کنترل آتش‌سوزی و تخلیه افراد می‌باشد. برای اتاقهای حساس کنترلی، مخـابراتی و امدادرسانی، پانل های تکرارکننده اعلام حریق و یا نمایشگر تصویری نشان دهنده محل حریق، بـه صورت مجزا از هم در نظر گرفته شوند تا امکـان اطـلاع عملکـرد سـامانه حریـق در موقعیـت هـای مختلف فراهم گردد.
٢١-٧-٣-٥-٢- پانل های تکرارکننده اعلام حریق و یا نمایشگر تصویری نشان دهنده محل حریـق باید در نزدیکی نقطه دسترسی مأمور آتش نشانی به سـاختمان قـرار گیرنـد. اگـر مرکـز کنتـرل در مجاورت لابی باشد، باید آن را توسط راهرو یا سطح واسط از لابی جدا نموده و برای مرکـز کنتـرل حریق، سازه مقاوم اجرا نمود.
٢١-٧-٣-٦- آشکارسازی و اعلام دود و آتش
٢١-٧-٣-٦-١- ترکیبی از آشکارسازهای دود و حرارت با عملکرد سـریع، سـوئیچ‌هـای مربـوط بـه کنترل سامانه های آبپاش، شستی های فشاری دستی، آژیرهای صوتی و نمایشگرهای تصـویری بایـد در سامانه اعلام حریق ساختمان استفاده گردیده تا باعث عکس العمل به موقع نسبت به وقوع حریق گردد.
٢١-٧-٣-٦-٢- با فعالشدن سامانه اعلام حریق باید فرآیندهای کنترل دود، فعالیت سـامانه‌هـای هشدار و اطلاع رسانی آغاز گردیده تا امکان انتقال سـاکنین بـه فضـاهای امـن در سـاختمان مهیـا گردد.
٢١-٧-٣-٦-٣- سامانه اعلام حریق از نوع آدرس پذیر و کابل های سـامانه ی اعـلام حریـق از نـوع مقاوم در مقابل حریق گزینش گردد.
٢١-٧-٤- آسانسورهای اضطراری
در طراحی‌ها و اجرای سامانه‌های آسانسور و پله‌برقـی، عـلاوه بـر رعایـت الزامـات مبحـث پـانزدهم مقررات ملی ساختمان (آسانسورها و پله‌های برقی) موارد زیر نیز باید مدنظر قرار گیرد:
٢١-٧-٤-١- آسانسورها نباید به عنوان وسیله‌ای برای فـرار افـراد از سـاختمان در هنگـام حادثـه مورد استفاده قرار گیرند.
٢١-٧-٤-٢- در شرایط اخطار حملات هوایی، کابین آسانسورها بایـد بتواننـد در طبقـات از قبـل تعیین شده متوقف شوند و توسط افراد آتش نشان مورد استفاده قرار گیرنـد. همچنـین آسانسـورها باید با سامانه اعلام حریق و اتاق مدیریت بحران ارتباط داشته تا در مواقع ضروری از سرویس خارج شوند.
٢١-٧-٤-٣- درشرایط پس از آسیب احتمالی ساختمان، مـأموران آتـش نشـانی ممکـن اسـت آسانسور را برای انجام عملیات آتش نشانی و نجات افراد انتخاب نمایند. وجود آسانسور با ملاحظـات سازه ای خاص و ضد دود، می تواند به عملیات مأموران امدادی کمک نمایـد. لـذا بایـد متناسـب بـا طراحی ساختمان، آسانسورهایی با قابلیت مقاومت در برابر حریق و تجهیـزات مربوطـه، مطـابق بـا استانداردهای BSEN81-72/2009 و BSEN81-73/2005 برای انجام عملیات آتش نشـانی و نجات افراد تعبیه گردد.
٢١-٧-٤-٤- برق آسانسورهای امدادی (اضطراری)، باید از طریق مولد بـرق اضـطراری نیـز قابـل تأمین باشد.
٢١-٧-٤-٥- چاه آسانسور باید درزبندی شده و دارای فشار مثبت هوا باشد، تا از نفوذ دود و گرد و غبار به داخل آن و انتقال آلودگی به سایر قسمت‌ها، جلوگیری نماید.
٢١-٧-٤-٦- در ساختمانهایی که طبقات زیرین آن ها دارای فضای امن می باشد، اجرای چاهک و چاه آسانسور در مجاورت این فضاها مجاز نیست.
٢١-٧-٤-٧- تابلوی کنترل آسانسور باید دارای بـاتری داخلـی جهـت پیـاده کـردن مسـافران در نزدیک‌ترین طبقه پس از قطع برق باشد.
٢١-٧-٥- تأسیسات فضای امن
با توجه به الزامات بخش ٢١-٢-٤ (فضای امن)، مدت محدود استقرار پناه گیران (به علت به حداقل رسیدن اکسیژن) و نجات آنان، رعایت موارد زیر الزامی است:
٢١-٧-٥-١- درزبندی کامل درب (بازشو به بیرون فضای امن) و دریچه خروج اضطراری ( بازشـو به داخل فضای امن)، برای جلوگیری از ورود دود و گرد و غبار صورت گیرد.
٢١-٧-٥-٢- در فضاهای امن با زمان سکونت موقت، از اتصـال هرگونـه تأسیسـات تهویـه ی هـوا خودداری شود (فضای امن تهویه نشده). در فضاهای امن با زمان سکونت زیـاد، نیـاز بـه تأسیسـات تهویه با مشخصات فنی کامل شامل فیلتراسیون و… می‌باشد.
٢١-٧-٥-٣- استفاده از سامانه های تبرید با احتمال نشت بالا و یاد تبریدی دارای کویل مستقیم (و مانند آن) در فضای امن مجاز نمی‌باشد.
٢١-٧-٥-٤- به طور معمـول اجـزای سـامانه کنتـرل فشـار هـوای داخـل فضـاهای امـن شـامل محفظه های هوابند در معابر ورودی، درب های هوابنـد، سـوپاپ فشـار اضـافی و سـوپاپ ضـدانفجار می‌باشند. فشار عملکرد سوپاپ ضدانفجار متناسب با فشار انفجار و فاصله می‌باشد.
٢١-٧-٥-٥- چراغ اضطراری (برای مدت استقرار) علاوه بر برق شبکه (قابل تغذیـه از مولـد بـرق اضطراری) تعبیه شود.
٢١-٧-٥-٦- تابلو اطلاعات مشتمل بر حـداکثر مـدت اسـتقرار پنـاه گیـران و شـماره تلفـن‌هـای اضطراری موردنیاز نصب گردد.
٢١-٧-٥-٧- تجهیزات نجات ( نظیر تبر و بیل کوچک) و کمک‌های اولیه در فضای امن قرار داده شوند.
٢١-٧-٥-٨- علائم شبرنگ در اطراف درب و دریچه خروج اضطراری نصب گردد.
٢١-٧-٥-٩- پیش‌بینی‌های لازم در خصوص مایحتاج موردنیاز در مدت مجاز استقرار (ماننـد آب شرب و غذای خشک) صورت گیرد.
[1] – توجه شود که موازی سازی به معنای دو برابر کردن ظرفیت‌ها نیست. میزان هم‌پوشانی با توجـه بـه مطالعـات مهندسـی تعیـین می‌شود و حداکثر آن ١٠ درصد مقرر می شود.