1-9-5 تعریف

آجر فرآوردهای ساختمانی است که در گونه‌های رسی، شیلی و شیستی، مارنی، ماسه آهکی، بتنی و شکل‌های گوناگون تولید می‌شود، و عمدتاً در دیوار چینی، نماسازی و کرسی چینی، کفسازی و کفپوشی به کار می‌رود.

بلوک سفالی توخالی با خاک رس، لای و ماسه، بدون افزودنی یا با افزودنی (مانند مواد حباب ساز) شکل دهی و پخته می‌شود. آجر رسی سبک با سوراخ‌های قائم عمدتاً در بنایی برای ساختن دیوارهای داخلی و خارجی باربر و غیرباربر استفاده می‌شود. آجر سبک غیرباربر با سوراخ‌های افقی (آجر تیغه‌ای) و پنل آجری رسی سبک غیرباربر با سوراخ‌های افقی برای دیوار چینی غیرباربر و دیوار داخلی کاربرد دارند.

2-9-5 دسته بندی

آجر برحسب مواد خام استفاده شده در ساخت آن، به انواع زیر تقسیم می‌شود:

1-2-9-5 آجر رسی، شیلی، شیستی و مارتی: آجری که از پخت خشت خام رسی و یا از پخت خشت تهیه شده از مخلوط مرطوب فشرده شده شیل و شیست ومارن (روش پرسی) و در هر دو حالت، در دمای حدود ۱۰۰۰ درجه سلسیوس به دست می‌آید.

براساس استاندارد ملی ایران شماره ۷ ایران، آجرهای رسی ساختمانی برحسب نوع مصرف به گروه‌های آجر توکار، آجر نما و آجر با مقاومت بالا تقسیم می‌شوند آجر توکار: آجری که برای کارهای عمومی ساختمان مناسب است. این آجرها، برحسب محل مصرف، به دو نوع باربر و غیرباربر تقسیم و هر کدام نیز به دو دسته توپر و سوراخ دار رده بندی می‌شود.

آجر نما: آجری که بدون نیاز به اندود کاری با پوشش‌های دیگر، مستقیماً برای نماسازی به مصرف می‌رسد. این آجر دو نوع متعارف و پلاکی دارد. آجرهای نمای متعارف و پلاکی به دو دسته توپر و سوراخ دار و هرکدام، برحسب مقاومت فشاری، به دو درجه ۱ و ۲ تقسیم می‌شوند. آجر با مقاومت بالا: آجری با جسم متراکم و پرمقاومت که عمدتاً برای ساخت اعضای باربر مناسب است. این نوع آجر به دو دسته توپر و سوراخ دار و هرکدام، بر حسب مقاومت فشاری، به دو درجه ۱ و ۲ تقسیم می‌شود.

2-2-9-5 آجر سبک: آجری که از رس، لوم یا مواد رسی، با افزودنیها (مواد هوازا) یا بدون آنها قالب گیری و پخته می‌شود. چگالی ظاهری این آجرها نباید بیشتر از ۱۰۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب باشد. مواد افزودنی نیز نباید در درازمدت، اثر مخرب بر خواص آجرها داشته باشند. چنانچه افزودنی‌های تخلخل زا مانند خاک اره، فوم پلی استایرن، باطله زغالشویی و سنگ آهک به مواد اولیه آجرپزی اضافه شود، با افزایش حجم فضاهای خالی، وزن آجر کم و در نتیجه جرم ساختمان کاسته می‌شود. با کاهش جرم ساختمان مقاومت آن در برابر زلزله زیاد می‌گردد. علاوه بر این سبک سازی آجر خواص مشخصی از جمله کاهش ضریب هدایت حرارتی و در نهایت صرفه جویی در مصرف انرژی پدید می‌آورد. مزیت دیگر آجرهای سبک کاهش وزن جابجایی و بنابراین هزینه‌های کمتر حمل و نقل است.

3-2-9-5 آجر ماسه آهکی: آجری که از مخلوط ماسه سیلیسی با سیلیکاتی (باسنگ خردشده یا مخلوطی از این دو) و آهک، در بخار آب و گرما تولید می‌شود. خاکستر بادی، سرباره کوره آهن گدازی و به طور کلی ضایعات صنعتی مناسب برای تهیه این نوع آجرها به کار می‌روند. آجرهای ماسه آهکی معمولاً به صورت توپر و سوراخ دار به ابعاد آجر رسی، یا مضاربی از آن ساخته می‌شوند و برحسب مقاومت فشاری دسته بندی می‌شوند. آجر ماسه آهکی به رنگ خاکستری است و با افزودن مواد رنگی می‌توان انواع رنگی آن را نیز تولید و در نمای ساختمان از آن استفاده کرد.

4-2-9-5 آجر بتنی: نوعی بلوک سیمانی توپر که از سیمان پرتلند، سنگدانه های معدنی مناسب و آب تهیه می‌شود. برای بهره گیری از کاربرد ویژه آن از افزودنی‌های مناسب استفاده می‌شود. این نوع آجرها، برحسب مقاومت فشاری و جذب آب، در دیوارهای خارجی و مصارف عمومی کاربرد دارند. از این نوع آجرها در داخل و خارج ساختمان و همچنین به عنوان کفپوش نیز استفاده می‌شود. طبق استاندارد ملی ایران شماره ۱۹۴۸۱ مقاومت در برابر سایش آجر باید در سه رده A2 ،A1 و A3 به ترتیب با حداکثر مقدار ساییده شده ۲۱۰۰، ۱۱۰۰ و ۴۵۰ میلیمتر مکعب باشد.

5-2-9-5 بلوکهای سفالی توخالی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

1-5-2-9-5 بلوک سفالی سقفی: برای پر کردن بین تیرچه‌ها

2-5-2-9-5 بلوک سفالی دیواری یا آجر رسی سبک. این آجرها بر سه نوع است:

الف – آجر رسی سبک باربر و غیرباربر، با سوراخهای قائم: آجری با سوراخ‌های عمود بر سطح بستر. باید مطابق با استاندارد ملی ایران شماره ۷۱۲۱ تعیین رده چگالی و مقاومت فشاری بلوکهای سفالی دیواری با سوراخهای قائم انجام گیرد.

ب- آجر رسی سبک غیرباربر با سوراخ‌های افقی: آجری با سوراخهای به موازات سطح بستر، با ارتفاع اسمی کمتر از عرض اسمی.

پ- پنل آجری رسی سبک غیرباربر با سوراخ‌های افقی: آجری با سوراخ‌های به موازات سطح بستر، با ارتفاع اسمی بیشتر از ضخامت اسمی، بدون الگوی مشخص سوراخ.

3-9-5 استانداردها

1-3-9-5 ویژگی‌ها

1-1-3-9-5 آجرهای رسی، مارنی و شیلی و شیستی باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:

کاملاً پخته، یکنواخت و سخت باشند. رواداری های ابعادی، ویژگی‌های ظاهری، مقاومت فشاری،  میزان جذب آب، میزان یون‌های محلول و دیگر مشخصات آنها، برحسب نوع، باید با استاندارد ملی ایران شماره ۷ تطبيق کند.

2-1-3-9-5 مصرف آجرهای کهنه کاملاً تمیز در صورت داشتن ویژگی‌های استاندارد مانعی ندارد، ولی بهتر است همراه با آجرهای نو و در پشت کار از آنها استفاده شود.

3-1-3-9-5 استفاده از تکه آجر، شامل سه قد (سه چهارم آجر)، نیمه (یک دوم آجر)، چارک (یک چهارم آجر) و کلوک (پاره آجر)، در بخش‌های درونی و پشت کار و در جاهایی که مصرف آجر درست (کامل) مقدور نیست، مجاز است.

4-1-3-9-5 استفاده از آجرهای ترکدار، کج و معوج، گود و برجسته، که انحنای گودی و برجستگی آنها از ۵ میلی متر تجاوز نکند، بدون اشکال است، مشروط بر این که تعداد آنها از ۲۰ درصد کل آجرها تجاوز نکند.

5-1-3-9-5 مصرف آجرهای نما که دارای آلوئک یا ترک جزیی است، تنها در پشت کار مجاز است.

6-1-3-9-5 آجرهای ماسه آهکی باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:

ظاهر آنها تميز، یکنواخت و از ترک و مواد خارجی عاری باشد. استفاده از آجرهای ماسه آهکی در جاهایی که خطر یخ زدگی وجود دارد، به شرطی مجاز است که پس از آزمایش یخبندان (قراردادن در معرض ۵۰ دوره یخ زدن و آب شدن)، کاهش مقاومت فشاری آنها کمتر از ۲۰ درصد باشد. جذب آب آجرهای ماسه آهکی مورد استفاده در بخشهای بیرونی ساختمان نباید از آن مقدار که تولید کننده اعلام کرده است، بیشتر باشد.

7-1-3-9-5 ویژگی‌های آجرهای بتنی که در یک یا چند وجه در معرض شرایط محیطی هستند در استاندارد ملی ایران شماره ۱۶۲۱۱ ارائه گردیده است.

8-1-3-9-5 ویژگی‌های آجر مارنی در استاندارد ملی ایران شماره ۱۴۵۰۷ ذکر شده است.

9-1-3-9-5 ویژگی‌های آجرهای ضداسید (مقاوم در برابر اسید) باید منطبق بر استاندارد ملی ایران شماره ۱۴۴۹۸ باشد.

10-1-3-9-5 ویژگی‌های آجر رسی مورد مصرف در کف در استاندارد ملی ایران شماره ۱۹۴۸۱ ارائه شده است. مشخصات کف فرش آجری از خاک رس، شیل یا ترکیب این دو ماده برای معابر صنعتی در استاندارد ملی ایران شماره ۱۶۲۲۱ بیان شده است.

11-1-3-9-5 ویژگی‌های آجر مجمر برای شومینه در استاندارد ملی ایران شماره ۱۸۸۸۶ ارائه شده است.

12-1-3-9-5 آجر رسی سبک دارای چگالی ظاهری خشک کمتر از ۱۰۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب و شکل مکعب مستطیل است.

13-1-3-9-5 بلوک سفالی دیواری باربر و غیرباربر، با سوراخ‌های قائم، باید الزامات رواداری و ابعاد، پیکربندی، چگالی، مقاومت فشاری و سایر ضوابط عملکردی و دوام مندرج در استانداردهای ملی ایران شماره ۷۱۲۱ را برآورده سازد. همچنین آجر رسی سبک غیرباربر، با سوراخ‌های افقی، و پنل آجری رسی سبک غیرباربر ، با سوراخ‌های افقی، باید با الزامات استاندارد ملی ایران شماره ۷۱۲۲ شامل رواداری ها، شکل، مقاومت فشاری، مقاومت خمشی، مقدار ترکیبات منبسط شونده، میزان نمکها مضر همچون سولفات منیزیم و سایر ضوابط مندرج در استاندارد مذکور مطابقت داشته باشند.

14-1-3-9-5 ویژگی‌های بلوکهای سفالی سقفی مورد استفاده در سقف‌های تیرچه بلوک شامل، رواداری های ابعادی، حداقل بار شکست، حداکثر درصد جذب آب، حداکثر میزان یون‌های محلول باید مطابق استاندارد ملی ایران شماره ۲-۲۹۰۹ باشد.

2-3-9-5 آزمایش‌های استاندارد

1-2-3-9-5 آجررسی: آزمایش‌های شیمیایی و فیزیکی این آجر باید بر اساس استاندارد ملی ایران شماره ۷ انجام شود. این آزمایش‌ها عبارت است از: اندازه گیری ابعاد، تحدب و تقعر، اندازه گیری مقاومت فشاری، اندازه گیری جذب آب، تعیین املاح محلول، اندازه گیری مقاومت در برابر یخبندان.

2-2-3-9-5 آجر ماسه آهکی: آزمایش‌های شیمیایی و فیزیکی این آجر باید بر اساس استانداردهای معتبر صورت پذیرد. این آزمایش‌ها عبارت است از: تعیین ابعاد، رواداری و شکل، تحدب و تقعر، اندازه گیری وزن مخصوص، اندازه گیری مقاومت فشاری، اندازه گیری مقاومت خمشی، اندازه گیری جذب آب، اندازه گیری مقاومت در برابر یخبندان، جمع شدگی ناشی از خشک شدن.

3-2-3-9-5 آجر بتنی: آزمایش‌های شیمیایی و فیزیکی این آجر باید براساس استانداردهای معتبر انجام شود. این آزمایش‌ها عبارت است از: تعيين ابعاد و رواداری، اندازه گیری مقاومت فشاری، اندازه گیری جذب آب، اندازه گیری جمع شدگی خشک خطی.

4-2-3-9-5 آجر ضداسید (مقاوم در برابر اسید): آزمایش‌های شیمیایی و فیزیکی این آجر براساس استاندارد ملی ایران شماره ۱۴۴۹۸ انجام می‌شود. آزمون‌ها شامل ویژگیهای هندسی، مقاومت فشاری، جذب آب، یخ زدگی و مقاومت در برابر اسید می‌باشند.

5-2-3-9-5 آزمایش‌های لازم بر روی بلوکهای سفالی شامل تعیین طول و عرض و ارتفاع و اندازه سوراخ‌ها، دیواره‌ها و جدارها، چگالی ظاهری بلوک، چگالی ظاهری بدنه بلوک، مقاومت فشاری، میزان مواد منبسط شونده و نمکهای قابل حل در آب هستند.

3-3-9-5 استانداردهای مرجع این فصل در پیوست ۲ ارائه شده‌اند.

4-9-5 ایمنی، بهداشت و ملاحظات زیست محیطی

1-4-9-5 در فرآیند آجرکاری در ساختمان، برای حفظ محیط زیست در عملیات کارگاهی مانند اندازه کردن، برش، ساب حداقل دور ریز انجام شود. توصیه می‌شود، برای کاهش دورریز، از آجرهای نیمه و سه چهارم تولید شده در کارخانه استفاده شود.

2-4-9-5 بریدن آجر در کارگاه ساختمانی باعث آلودگی هوا می‌شود. لازم است در این مورد تمهیدات لازم در نظر گرفته شود.

3-4-9-5 استفاده از بلوکهای دارای خواص مناسب عایق کاری حرارتی نقش مهمی در صرفه جویی در مصرف سوخت‌های فسیلی دارد و در کاهش آلودگی محیط زیست نیز مؤثر است. استفاده از مواد سوختنی در خاک موجب صرفه جویی قابل ملاحظه‌ای در مصرف انرژی هنگام پخت می‌شود.

4-4-9-5 نظر به محدودیت ذخایر خاک رس مناسب، برای تولید آجر و سفال، باید تا حد امکان از مصرف بی رویه این ذخایر جلوگیری کرد، لذا باید با به کارگیری روش‌های صحیح تولید، حمل و استفاده، مانع از اتلاف و دور ریز مصالح گردید.

 5-9-5 سازگاری

1-5-9-5 از مصرف آب شور برای شستن اجزای آجرهای چیده شده با ملات سیماتی باید خودداری شود.

2-5-9-5 از پاشیدن گچ بر روی اجزای آجری که با ملات سیمانی چیده شده است، به خصوص در مناطق مرطوب، باید خودداری شود.

3-5-9-5 هنگام اجرای ساختمان، از قرار دادن مستقیم مصالحی که در برابر رطوبت فسادپذیرند (مانند چوب) بر روی آجر باید خودداری شود.

4-5-9-5 ترکیبات شیمیایی سایر مصالح معمولاً تأثیر نامطلوب بر مشخصات بلوکهای سفالی ندارد. همچنین بلوکهای سفالی نیز اثر نامطلوبی بر خواص سایر مصالح نمی‌گذارند.

6-9-5 بسته بندی، حمل و نگهداری

1-6-9-5 آجرهای با مقاومت بالا و نما باید روی پالت چوبی و با پوشش نایلونی بسته بندی شوند.

2-6-9-5 بارگیری، حمل و باراندازی انواع آجر باید با دقت انجام شود، تا ضایعات آنها به حداقل ممکن برسد، به ویژه در هنگام حمل و نقل لازم است تمهیدات کافی برای بسته بندی و نحوه چیدن آجرها انجام گیرد.

3-6-9-5 انواع آجرها را باید در محل تمیز و سر پوشیده به طور جدا از هم دسته بندی کرد و آنها را از خاک، مواد مضر، رطوبت و یخ و برف دور نگه داشت.

4-6-9-5 برای جلوگیری از شکستن و اتلاف بلوکها در حمل و نقل، باید از پالت استفاده شود. هنگام حمل بلوکها، باید تمهیداتی به کار برد تا احتمال شکستن و ضایع شدن آنها به کمترین حد ممکن برسد.

5-6-9-5 برای کنترل کیفیت بلوکهای سفالی لازم است بر روی یکی از سطوح راسته آنها، یا بر روی بسته بندی، یا برچسب مطابق استاندارد ویژگی فرآورده نشانه گذاری شود.