1-4-5 تعریف

گچ ساختمانی با فرمول شیمیایی ، CaSO₄ از مواد چسباننده ساختمانی (چسباننده هوایی) است که در صورت خالص بودن سفید رنگ است. گچ ساختمانی از پختن سنگ گچ، در دمای کم (حدود ۱۸۰ درجه سلسیوس در شرایط آزمایشگاهی)، به دست می‌آید.

2-4-5 دسته بندی

1-2-4-5 انواع گچ ساختمانی، اندودهای گچی آماده و اندودهای گچی ساختمانی ویژه و مشخصات آنها بر اساس کاربرد در جدول ۵-۴-۱ ارائه شده است.

2-2-4-5 گچ گیپتون یا اندود گچ ساختمانی برای اندود کاری با سختی سطحی اصلاح شده، اندود گچ ساختمانی است که به ویژه برای برآورده شدن الزامات اندودکاری با سختی سطحی اصلاح شده طراحی می‌شود. کاربرد این نوع گچ در پوشش‌های سطوح بتنی است. مقدار گچ مورد استفاده در این نوع اندود حداقل ۵۰ درصد است. گچ گیپتون در دسته گ- ۷ اندودهای گچی آماده مطابق استاندارد ۱-۱۲۰۱۵ قرار می‌گیرد.

3-2-4-5 مهم‌ترین فرآورده‌های گچی به شرح زیر می‌باشند:

1-3-2-4-5 بلوک گچی: بلوک گچی فرآوردهای ساختمانی است که از گچ ساختمانی فرآوری شده و آب تولید می‌شود. در این بلوک ممکن است از الياف، پرکننده‌ها، ماسه با سایر افزودنی‌های غیر زیان آور نیز استفاده گردد. بلوک گچی به شکل مکعب مستطیل، با سطوح کاملاً صاف و دارای کام و زبانه بر روی حداقل دو لبه مخالف آن است، تا اتصال این قطعات بر روی یکدیگر به آسانی صورت پذیرد. کاربرد عمده بلوک گچی در ساخت تیغه‌های غیرباربر، یا پوشش مستقل دیوار و محافظت ستونها، چاه آسانسور و غیره در برابر آتش می‌باشد. بلوکهای گچی بر حسب چگالی خشک در سه رده چگالی کم، متوسط و زیاد و بر حسب جذب آب در سه رده H2 ،H1 و H3 و بر حسب مقاومت در دو رده A و R قرار می‌گیرند. رده بندی بر اساس مقاومت در استاندارد ملی ایران شماره ۲۷۸۶ ارائه شده است.

بلوک سبک گچی از گچ ساختمانی صنعتی، سبکدانه ها و مواد پلیمری محلول در آب، و آب ساخته شده و در اعضای غیرباربر ساختمانی مورداستفاده قرار می‌گیرد. در بلوک سبک گچی ممکن است از الیاف، پرکننده‌ها، سنگدانه های ریز یا سایر مواد افزودنی غیر زیان آور استفاده شود. کاربرد عمده این بلوکها در ساخت تیغه‌های غیرباربر با پوشش مستقل دیوار و سقف تیرچه می‌باشد. طبق استاندارد ملی ایران شماره ۱۴۵۰۲ بلوکهای سبک گچی در دو رده چگالی کم ( 600-800 کیلوگرم بر متر مکعب) و چگالی متوسط (۸۰۰-۱۰۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب) قرار می‌گیرند.

2-3-2-4-5 صفحات روکش دار گچی: فرآوردهای مستطیل شکل و مسطح و متشکل از یک هسته گچی است که با ورقه‌های کاغذ صنعتی (کرافت) پوشش داده شده است. با توجه به نوع استفاده از صفحه، نوع سطوح کاغذی تغییر می‌کند. هسته گچی ممکن است دارای مواد افزودنی برای ایجاد خصوصیات عملکردی ویژه باشد. از صفحات روکش دار گچی، بسته به نوع، اندازه،  ضخامت و شکل لبه، برای تیغه چینی خشک، ساخت سقف‌های کاذب، دیوار جداکننده آزاد و یا پوشش قطعات سازه مانند ستون‌ها و تیرها استفاده می‌شود. صفحات روکش دار گچی از نظر ابعاد، نوع لبه و وزن مختلف است و در انواع مقاوم در برابر آتش، با جذب آب کم، با تراکم کنترل شده، با سختی سطحی زیاد و با مقاومت خمشی زیاد تولید می‌شوند.

صفحات روکش دار گچی الیافی صفحاتی از گچ ساختمانی مسلح شده با الیاف پخش شده هستند که جنس الياف می‌تواند از نوع معدنی یا غیر معدنی باشد. معمولاً این صفحات به صورت پیوسته در مقیاس صنعتی تولید می‌شوند.

صفحات روکش دار گچی مسلح شده با الیاف از یک هسته گچی تشکیل می‌شوند که کاملاً به شبکه الیافی بافته یا نبافته از جنس معدنی یا غیر معدنی چسبیده است. این صفحات می‌توانند متشکل از یک یا چند لایه باشند.

پنل مرکب صفحات روکش دار گچی عایق حرارتی/ صوتی: پنل ساخته شده از فرآورده عایق کاری، که درون صفحات روکش دار گچی لایه گذاری شده است. این پنل ها ممکن است دارای مواد کاهش دهنده نفوذ بخار آب یا بدون آن باشند. پنل مرکب صفحات روکش دار گچی عایق حرارتی صوتی در دو رده ۱ و ۲ تولید می‌شود. رده ۱ با چسباندن یکی از فرآورده‌های عایق کاری حرارتی مانند فوم پلی استایرن منبسط (EPS)، فوم پلی استایرن اکسترود شده (XPS)، فوم پلی یورتان صلب، فوم پلی ایزوسیانورات (PUR و PIR ) و فوم فنولیک (PF) به صفحات روکش دار گچی ساخته می‌شود و رده دو با چسباندن پشم معدنی (MM) به صفحات روکش دار گچی تولید می‌شود.

3-3-2-4-5 سقف پوش‌های گچی: قطعاتی پیش ساخته از گچ با لبه داخلی ماهیچه دار که قبل از نصب باید خشک شده باشند. این قطعات از مخلوط گچ، آب و مقدار کمی الیاف شیشه و افزودنیهای دیگر تولید می‌شوند. کاربرد آنها در پوشش نمای سقف است. سقف پوش‌های گچی، با توجه به شکل و کاربرد، در انواع مشبک برای تهویه، مشبک آکوستیکی و غیر مشبک ساخته می‌شوند.

3-4-5 استانداردها

1-3-4-5 ویژگی‌ها

1-1-3-4-5 ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی گچ ساختمانی و اندودهای گچی آماده باید طبق استاندارد ملی ایران شماره ۱-۱۲۰۱۵ باشد.

2-1-3-4-5 در هر پروژه، گچ مصرفی با توجه به محل و نوع مصرف، شرایط محیط و سایر عوامل مؤثر انتخاب شود.

3-1-3-4-5 در صورتی که رطوبت نسبی هوا بیش از ۶۰ درصد باشد، باید از گچ‌های اصلاح شده (پایدار در برابر رطوبت) استفاده شود.

4-1-3-4-5 استفاده از ملات گچ، برای چسباندن قطعات بنایی در دیوارهای غیرباربر مجاز است.

5-1-3-4-5 ویژگی‌های انواع بلوکهای گچی باید مطابق با استاندارد ملی ایران شماره ۲۷۸۶ باشد. همچنین ویژگی‌های بلوکهای گچی سبک در استاندارد ملی ایران شماره ۱۴۵۰۲ ذکر شده است.

6-1-3-4-5 ویژگی‌های انواع صفحات روکش دار گچی در استاندارد ملی ایران شماره ۱۴۸۱۸ ارائه شده است.

7-1-3-4-5 مشخصات صفحات روکش دار گچی مسلح شده با شبکه الیاف و صفحات روکش دار گچی الیافی به ترتیب در استانداردهای ملی ایران شماره ۱- ۱۴۴۷۸ و ۲-۱۴۴۷۸ بیان شده‌اند.

8-1-3-4-5 ویژگی‌های انواع سقف پوش‌های گچی بر اساس ویژگی‌های ارائه شده در استاندارد ملی ایران شماره ۱۱۶۱ تعیین می‌گردد.

9-1-3-4-5 ویژگی‌های پنل های مرکب صفحات روکش دار گچی عایق حرارتی/ صوتی باید مطابق با استاندارد ملی ایران شماره ۱۲۸۰۵ باشد. چنانچه در لایه عایق پنل های مرکب صفحات روکش دار گچی عایق حرارتی اصوتی از فوم پلی استایرن منبسط (EPS)، فوم پلی استایرن اکسترود شده (XPS)، فوم پلی یورتان صلب و پلی ایزوسیانورات (PUR و PIR)، فوم فنولیک (PF) یا پشم معدنی (MW) استفاده گردد، مشخصات این مواد به ترتیب در استانداردهای ملی ایران با شماره‌های ۱۰۹۵۰، ۱۰۹۵۲، ۸۲۹۸، ۱۰۹۵۳ و ۸۱۱۶ ارائه شده است.

10-1-3-4-5 مشخصات چسباننده‌های پایه گچی مورد استفاده در پنل های مرکب عایق حرارتی /صوتی و صفحات روکش دار گچی بر اساس استاندارد ملی ایران شماره ۱۴۸۱۹ تعیین می‌شود.

11-1-3-4-5 عملکرد چسباننده‌های پایه گچی که در نصب بلوکهای گچی مورد استفاده قرار می‌گیرند باید با الزامات استاندارد ملی ایران شماره ۱۲۸۰۶ مطابقت داشته باشد.

12-1-3-4-5 مشخصات ماسه مورد استفاده در ملات گچ ساختمانی در استاندارد ملی ایران شماره ۵۰۳۳ ارائه شده است.

13-1-3-4-5 مشخصات بتن‌های گچی در استاندارد ملی ایران شماره ۵۰۳۲ ارائه شده است.

2-3-4-5 آزمایش‌های استاندارد

1-2-3-4-5 گچ ساختمانی: روش‌های آزمایش شیمیایی و فیزیکی گچ بر اساس استانداردهای ملی ایران شماره ۲- ۱۲۰۱۵ و ۵۰۲۹ و ۵۴۸۲ می‌باشد. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از : الف) آزمایش‌های شیمیایی (اندازه گیری آب آزاد در دمای ۴۵ درجه سلسیوس، اندازه گیری آب ترکیبی در دمای ۲۱۵-۲۳۰ درجه سلسیوس، اندازه گیری افت حرارتی در دمای ۲۸۰-۳۰۰ درجه سلسيوس، اندازه گیری دی اکسید کربن، اندازه گیری سیلیس و مواد نامحلول، اندازه گیری اکسیدهای آهن و آلومینیوم، اندازه گیری اکسید کلسیم، اندازه گیری اکسید منیزیم، اندازه گیری‌تری اکسید گوگرد، اندازه گیری نمکهای محلول سدیم و پتاسیم). و ب) آزمایش‌های فیزیکی اندازه گیری آب آزاد در دمای ۴۵ درجه سلسیوس، تعيين نرمی، (اندازه گیری غلظت نرمال با استفاده از دستگاه ویکات اصلاح شده، اندازه گیری زمان گیرش، اندازه گیری مقاومت فشاری، اندازه گیری مقاومت خمشی، اندازه گیری چگالی).

2-2-3-4-5 بلوک گچی: آزمایش این بلوکها براساس استاندارد ملی ایران شماره ۲۷۸۶ انجام می‌شود. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از : اندازه گیری ابعاد و رواداری، تخت بودن بلوکهای گچی، چگالی خشک و رواداری، جرم سطحی بلوکهای گچی و رواداری، مقاومت خمشی، مقدار رطوبت، pH، قابلیت جذب آب برای بلوکهای گچی دافع آب و سختی سطحی بلوکهای گچی

3-2-3-4-5 سقف پوش گچی: این بلوکها بر اساس استاندارد ملی ایران شماره ۱۱۶۱ آزمایش می‌شوند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از: اندازه گیری ابعاد و رواداری، چگالی ، جرم سطحی ، مقاومت خمشی، ضریب جذب صوت سقف پوش‌های آکوستیکی.

4-2-3-4-5 صفحات روکش دار گچی: این صفحات بر اساس استاندارد ملی ایران شماره ۱۴۸۱۸ آزمایش می‌شوند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از: اندازه گیری ابعاد و رواداری، تعیین شکست در برابر نیروی خمش، تعیین خیز تحت بار، تعیین نیروی برشی، بررسی رفتار در برابر آتش (واکنش در برابر آتش، مقاومت در برابر آتش) مقاومت حرارتی، مقاومت در برابر ضربه، نفوذپذیری بخار آب، بررسی خواص آکوستیکی (اندازه گیری صدابندی در برابر صدای هوابرد، ضریب جذب صوت)، تعیین جذب آب (جذب آب سطحی و جذب آب کامل) برای صفحات روکش دار با میزان جذب آب کم، تعیین چسبندگی هسته در دمای بالا، تعیین سختی سطحی برای صفحات گچی با سختی سطحی بالا، اندازه گیری چگالی برای صفحات گچی با تراکم کنترل شده، تعیین جرم پایه کاغذ.

5-2-3-4-5 صفحات روکش دار گچی مسلح شده با الیاف: این صفحات بر اساس استانداردهای ملی ایران شماره ۱- ۱۴۴۷۸ و ۲-۱۴۴۷۸ آزمایش می‌شوند.

3-3-4-5  استانداردهای مرجع این فصل در پیوست ۲ ارائه شده‌اند.

4-4-5 ایمنی، بهداشت و ملاحظات زیست محیطی

استفاده از کلاه ایمنی، عینک و نقاب‌های حفاظتی، کفش و پوتین حفاظتی، دستکش، ماسک حفاظتی و لباس‌های ایمنی برای کارگران الزامی است. برای بارگیری باید از وسایل مناسب استفاده شود تا کمترین گردوغبار را به وجود آورد. هم چنین به کارگران باید آموزش لازم داده شود تا هنگام بارگیری، از پاره شدن پاکتها جلوگیری به عمل آید.

5-4-5 سازگاری

1-5-3-5  چنانچه گچ یا فرآورده‌های گچی، به خصوص در مناطق مرطوب، در مجاورت قطعات فولادی قرار گیرند، باید پیش از گچ کاری، قطعات فولادی با رنگهای ضدزنگ پوشانده شود.

2-5-3-5 در نقاط مرطوب، گچ و فرآورده‌های گچی را نباید مستقیماً در مجاورت بتن و سایر فرآورده‌های سیمانی به کار برد.

6-4-5 بسته بندی، حمل و نگهداری

1-6-4-5 گچ ساختمانی باید خشک و عاری از کلوخه باشد و در پاکت حمل شود.

2-6-4-5 مشخصات انواع گچ باید روی کیسه‌های آنها نوشته شود.

3-6-4-5 کیسه‌های پلی پروپیلنی روکش دار برای گچ باید مطابق استاندارد ملی ایران شماره ۱۰۷۴۰ باشند.

4-6-4-5 کاغذ پاکت بسته بندی گچ دارای مشخصات استاندارد ملی ایران شماره ۴۵۴۳ باشد.

5-6-4-5 مشخصات بسته بندی بتن گچی مطابق استاندارد ملی ایران شماره ۵۰۳۲ باشد.

6-6-4-5 شرایط نگهداری پاکتهای گچ ساختمانی باید در فضای سرپوشیده، تمیز و عاری از رطوبت باشد. انبار نگهداری گچهای پاکتی باید سر پوشیده، تمیز و عاری از رطوبت باشد.

7-6-4-5 نگهداری گچ پاکتی در فضای سرپوشیده و به صورت دراز مدت نگهداری پاکتهای گچ ساختمانی باید در محل‌های تمیز و سرپوشیده باشد. در صورت امکان از قرار دادن پاکت‌های گچ بر روی کف انبار خودداری شود. برای این کار لازم است از سکوهای چوبی یا پلاستیکی استفاده گردد. در صورت در اختیار نبودن سکوها می‌توان پاکتهای گچ را روی یک ورقه نایلونی یا پلاستیکی قرار داد. پاکت‌های گچ باید با فاصله از دیوار انبار شوند. حداقل فاصله ۱۰ سانتی متر توصیه می‌شود. در صورتی که امکان این فاصله گذاری وجود ندارد، توصیه می‌شود یک ورقه نایلونی بین پاکتها و دیوار استفاده شود. پاکت‌ها باید در ردیف‌هایی به گونه‌ای چیده شوند که امکان دسترسی به آنها وجود داشته باشد. حداکثر تعداد پاکت‌هایی که می‌توان بر روی هم چید تابع شرایط محیطی، نوع گچ و مدت انبار کردن می‌باشد.

8-6-4-5 نگهداری گچ پاکتی در فضای روباز و به صورت کوتاه مدت و مصارف روزانه: گچ‌های پاکتی باید روی یک سکوی چوبی یا پلاستیکی به ارتفاع حداقل ۱۰ سانتی متر از زمین چیده شود و یا از یک ورق پلاستیکی بین پاکتها و زمین استفاده کرد مشروط بر آن که در هنگام چیدن پاکتها روی ورق پلاستیکی، سنگ و کلوخ یا گیاهان باعث پارگی ورق پلاستیک نشود. در صورتی که از ورق پلاستیکی استفاده شود، باید لبه‌های کناری آن را بالا آورد، به نحوی که آب جاری نتواند به پاکتها برسد. پاکت‌ها باید چسبیده به هم روی سکوی مورد نظر انبار شود و با استفاده از برزنتها یا روکش‌های ضدآب روی آنها پوشانده شود. روکش یا پوشش مورد نظر باید تا زیر سکو ادامه یافته به نحوی که باد نتواند باران و آب را به پاکتهای گچ برساند. حداکثر تعداد پاکتها در این حالت برای مصارف روزانه می‌تواند به ۱۴ پاکت برسد. حداکثر مدت انبار کردن در چنین شرایطی یک هفته می‌باشد.

9-6-4-5 وسیله حمل کننده برای حمل گچ‌های پاکتی باید سرپوشیده و تمیز باشد. همچنین وسیله حمل کننده باید به گونه‌ای باشد که پس از بارگیری بتوان روی گچ‌های پاکتی را با پوشش مناسب آب بند پوشاند. به گونه‌ای که باران و برف یا سایر آبها نتواند از درزها و محل هم پوشانی‌ها، پاکت‌های گچ را مرطوب نماید. حمل و نقل توسط وسیله حمل کننده باید به گونه‌ای انجام شود که از جابه جا شدن پاکتهای گچ و پاره شدن آنها جلوگیری به عمل آید. استفاده از حفاظهای مهار کننده توصیه می‌شود. تخلیه بار با استفاده از وسایل مکانیکی مناسب برای حمل و انتقال گچهای پاکتی به محل توزیع انجام می‌شود. تخلیه با کامیون کمپرسی و یا پرتاب کردن پاکتهای گچ مجاز نیست.